Issiqlik nur chiqarishi va nur yutishi. Absolyut qora jism. Kirxgof qonuni

2.Fotoelektrik effekt. Yoruglik tasirida moddadan elektronlar ajralib chiqishi fotoeffekt deb ataladi. Fotoeffekt hodisasi G.Genc tomonidan ochilgan. Biroq uning hossalarini har tomonlama chuqur o`rgangan va qator qonuniyatlar ochgan olim, rus fizigi A.G.Stoletovdir.
A.G.Stoletov tajribasida tursimon metall A anod va K metall katod (fotokatod) olinib, shu tur orqali fotokatodga yoruglik tushirilganda zanjirda elektr toki kuzatilgan. Agar yoruglikning berilgan intensivligida elektronlar orasida kuchlanish orttira borilsa, tok ham orta borgan. Biroq kuchlanishning biror qiymatiga borib tokning ortishi to`htaydi,. Buning fizik mohiyati shundaki, yoruglikning berilgan intensivligida urib chiqarilayotgan fotoelektronlarning hammasi anodga yigiladi.
Tokning bu qiymati to`yinish toki deyiladi. O`tkazilgan tajribalar natijasida quyidagi qonuniyatlar o`rnatilgan:
1.Monohromatik yoruglik tasirida yuzaga kelgan to`yinish tokining kuchi fotokatodga tushayotgan yoruglikning intensivligiga to`gri proporsional.
2.Fotoelektronlarning tezligi fotokatodga tushayotgan yoruglik chastotasi ortishi bilan ortadi va yoruglikning intensivligiga bogliq emas.
3.Har bir modda uchun mutlaqo aniq chegaravii to`lqin uzunligi borki, fotoeffekt faqat undan qiska to`lqin uzunliklaridagina kuzatiladi. Bu chegaraviy to`lqin uzunligi fotoeffektning qizil chegarasi deyiladi.
4.Fotoeffekt yoruglik tushgan ondayoq yuzaga keladi, yani u inersiyasiz hodisadir.
3.Fotoeffekt uchun eynshteyn tenglamasi. Eynshteyn fotoeffekt hodisasida yoruglik elektromagnit to`lqinlarining uzlukli porsiyasidan iborat, degan goyaning, yani yoruglikning kvant nazariyasining isbotini ko`rdi. Yoruglikning kvant nazariyasiga binoan yoruglikning har bir porsiyasi yoruglik chastotasiga proporsional, yani
(152)
h– Plank doimiysi bo`lib, h=6,625∙10<sup>–34</sup> J.s .
Yoruglikning bu porsiyasi yoruglikning tarqalishi davomida mustaqil ravishda muhit atomlarining elektronlari bilan o`zaro tasirlashadi va bu jarayonda shu porsiyaning hammasigina yutilishi mumkin.
Shu tasavvurlarga asoslanib Eynshteyn fotoeffekt hodisasiga taalluqli quyidagi saqlanish qonunini topdi:
(153)
Bunda A– elektronning metalldan chiqish ishi, m –elektron massasi,  –fotoeffekt natijasida metalldan chiqqan elektronning tezligi. Bu tenglamaga binoan fotoelektronlarning tezligi yoruglikning chastotasiga va chiqish ishiga bogliq. Yani fotokatodga tushgan yoruglik kvanti energiyasi elektronlarni metalldan chiqarish ishini bajarish va fotoelektronlarga tezlik berish uchun sarflanadi.