Ismailova Zukhra Karabayevna, Maxsudov Po’lat Maxsudovich, Ergashev Oybek Karimovich

9.3. O‘quv jarayonini texnologiyalashtirish qoidalari.
 
 
Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda uzluksiz ta’lim tizimini takomillashtirish 
yo‘lida  olib  borilayotgan  islohotning  muhim  yo‘nalishi  sifatida  ta’lim  jarayonini 
texnologiyalashtirishdan e’tirof etildi.  
O‘quv  jarayonini  texnologiyalashtirish  deganda,  pedagogika  sohasidagi 
olim  va  amaliyotchilarning  fikricha  o‘qitishni  ishlab  chiqarishga  oid  aniq 
kafolatlangan natija beradigan texnologik jarayonga aylantirish tushuniladi.  
Har bir dars, mavzu, o’quv predmetining o’ziga xos texnologiyasi bor. O’quv 
jarayonidagi  pedagogik  texnologiya  -  bu  aniq  ketma-ketlshdagi  yaxlit  jarayon 
bo’lib, u  talabaning  ehtiyojidan kelib chiqqan holda bir  matssadga  yo’naltirilgan, 
oldindan  puxta  loyihalashtirshgan  va  kafolatlangan  natija  berishiga  tsaratilgan 
pedagogik jarayondir. 
Pedagogik  maqsadning  amalga  oshishi  va  kafolatlangan  natijaga  erishish 
o’qituvchi  va  talabaning  hamkorlikdagi  faoliyati,  ular  qo’ygan  maqsad,  tanlagan 
mazmun, uslub, shakl, vositaga, ya’ni texnologiyaga bog’liq. 
Bugungi  kunda  ta’lim  muassasalarining  o’quv-tarbiyaviy  jarayonida 
pedagogik texnologiyalardan foydalanishga e’tibor berilayotganining asosiy sababi 
qo’yidagilardir: 
-
 
pedagogning texnologik madaniyatga egaligi; 
-
 
pedagogning  pedagogik  texnologiyalarni  qo‘llash  borasida  tajribaga 
egaligi; 
-
 
pedagog  tomonidan  pedagogik  texnologiyalarga  “ijodiy”  o‘zgarishlar 
kiritilishi va ularning qayta shakllantirilishi; 
-
 
pedagogik  texnologiyalarni  ta’lim  amaliyotiga  tatbiq  etishda  o‘qitiuvchi 
va  talabalar  o‘rtasida  o‘zaro  hamkorlik  negizida  muvaffaqiyatli 
vaziyatlarning qaror topganligi; 
-
 
pedagogik  texnologiyalarning  tarkibiy  qismlari  o‘rtasidagi  o‘zaro 
aloqadorlik; 
-
 
peagogik  texnologiyalarning  talabalar  va  pedagoglarning  kasbiy 
rivojlanishini ta’minlashdagi imkoniyatlarga egaligi; 
-
 
talabalar o‘quv-bilish faoliyatining ijobiy ahamiyat kasb etishi 
 
 

---

 
215 
Birinchidan
, 
pedagogik 
texnologiyalarda 
shaxsni 
rivojintiruvchi 
ta’limni  amalga  oshirish  imkoniyatining  kengligida  “Ta’lim  to’g’risida”gi  Qonun 
va  “Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi”da  rivojlatiruvchi  ta’limni  amalga  oshirish 
masalasiga alohida e’tibor qaratilgan. 
Ikkinchidan,
  pedagogik  texnologiyalar  o’quv-tarbiya  jarayoniga  tizimli 
faoliyat yondashuvini keng joriy etish imkoniyatini beradi. 
Uchinchidan,
 
pedagogik 
texnologiya 
o’qituvchini 
ta’lim-tarbiya 
jarayonining  maqsadlaridan  boshlab,  tashxis  tizimini  tuzish  va  bu  jarayon 
kechishini nazorat qilishgacha bo’lgan texnologik zanjirni oldindan loyihalashtirib 
olishga undaydi. 
To’rtinchidan,
  pedagogik  texnologiya  yangi  vositalar  va  axborot  usullarini 
qo’llashga asoslanganligi sababli, ularning qo’llanilishi “Kadrlar tayyorlash milliy 
dasturi” talablarini amalga oshirishni ta’minlaydi. 
O’quv-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalarning to’g’ri joriy  etilishi 
o’qituvchining bu jarayonda asosiy tashkilotchi  yoki  maslahatchi  sifatida faoliyat 
yuritishiga  olib  keladi.  Bu  esa  talaba  (yoki  ta’lim  oluvchi)dan  ko’proq 
mustaqillikni, ijodni va irodaviy sifatlatini talab etadi. 
Har 
qanday 
pedagogik  texnologiyaning  o’quv-tarbiya  jarayonida 
qo’llanilishi shaxsiy xarakterdan kelib chiqqan holda, talabani kim o’qitayotganligi 
va o’kituvchi kimni o’kitayotganiga bog’liq. 
Pedagogik  texnologiya  asosida  o’tkazilgan  mashg’ulotlar  ta’lim 
oluvchilarning  muhim  xayotiy  yutuq  va  muammolariga  o’z  munosabatlarini 
bildirishlariga  intilishlarini  qondirib,  ularni  fikrlashga,  o’z  nuqtai  nazarlarini 
asoslashga imkoniyat yaratadi.
 
Ta’limni texnologiyalashtirish g‘oyasi yangilik emas. Bundan 400 yil avval 
chex  pedagogi  Yan  Amos  Komenskiy  ta’limni  texnologiyalashtirish  g‘oyasini 
ilgari  surgan.  U  ta’limni  “texnik”  qilishga  undagan,  ya’ni  hamma  narsa,  nimaga 
o‘qitilsa,  muvaffaqiyatga  ega  bo‘lsin  deb  tushuntirgan.  Natijaga  olib  keluvchi, 
o‘quv jarayonini, u “didaktik mashina” deb atagan. 

---

 
216 
Bunday didaktik mashina uchun: aniq qo‘yilgan maqsadlar; bu maqsadlarga 
erishish  uchun,  aniq  moslashtirilgan  vositalar;  bu  vositalar  bilan  qanday 
foydalanish uchun, aniq  qoidalarni topish muhimligini yozgan. 
Ta’lim  nazariyasi  va  amaliyotida  o‘quv  jarayoniga  texnologik  xususiyatni 
berish  uchun  1950-yillarda  birinchi  urinishlar  qilib  ko‘rilgan.  Ular  o‘z  ifodasini 
an’anaviy o‘qitish uchun majmuali texnik vositalarni yaratishda topgan. 
Hozirgi  vaqtda  pedagogik  texnologiya  “o‘qitishning  texnik  vositalari  yoki 
kompyuterlardan foydalanish sohasidagi tadqiqotlardek qaralmaydi, balki bu ta’lim 
samaradorligini  oshiruvchi  omillarni  tahlil  qilish,  ishlab  chiqish  hamda  usul  va 
materiallarni  qo‘llash,  shuningdek  qo‘llanilayotgan  usullarni  baholash  yo‘li  orqali 
ta’lim  jarayonining  asoslari  va  uni  maqbullashtirish  yo‘llarini  ishlab  chiqishni 
aniqlash maqsadidagi tadqiqotdir” . 
Barcha  ta’lim  va  tarbiya  ishlarini  pedagogik  texnologiya  yo‘liga  o‘tkazish, 
oliy  ta’lim  amaliyoti  pedagogik  jarayonini  ixtiyoriy  qurish  va  uni  amalga 
oshirishdan  keskin  burilishi  quyidagilar:  uning  har  bir  qism  va  bosqichlarining 
izchil  asoslanganligi  (ta’lim  jarayonini  tartiblashtirish  —  batafsil  aniqlangan  va 
asoslangan, ishlarni ma’lum tartibidan tashkil topgan qismlar — muloqot, axborot 
va  boshqaruvning  yo‘l  va  vositalarini  bo‘lish  orqali  mumkin  qadar  rasmiyatchilik 
nuqtai nazaridan rasmiylashtirilgan); 

 
yakuniy natijani haqqoniy tashxis qila olishga yo‘naltirilganligini; 

 
ta’lim  jarayoniga  mavjud  sharoit  va  belgilangan  vaqt  ichida  qo‘yilgan 
ta’limiy  maqsad  hamda  ijobiy  natijaga  erishishni  ta’minlaydigan  ishlab 
chiqarish-texnologik jarayonining mukammal, aniq yo‘lga qo‘yilgan, izchil, 
muvofiqlashgan xususiyatini berish; 

 
uning  samaradorligi  va  inson  imkoniyatlari  (kuch-quvvati,  vaqti)ni 
maqbullashtirish maqsadi bilan butun ta’lim jarayonini boshqaruvchanligini 
anglatadi.