Ислом Каримов

12. Объектга йўналтирилган дастурлаш ва унинг тамойиллари 
Режа: 
Инкапсуляциялаш 
Оммавий, хусусий ва ҳимояланган киришлар 
Инкапсуляциялаш нима учун керак? 
Абстракция 
Ворислик 
Полиморфизм 
12.1. Инкапсуляциялаш 
Инкапсуляциялаш дастурни қандайдир монолит, бўлинмас нарса 
сифатида олиб қарамай, кўплаб мустақил элементларга бўлиш имконини 
беради. Ҳар бир элемент ўз функцияларини бошқа элементлардан мустақил 
равишда бажара оладиган алоҳида модул сифатида олиб қаралади. Айнан 
инкапсуляциялаш туфайли мустақиллик даражаси ортади, чунки ички деталлар 
интерфейс ортида яширинган бўлади. Инкапсуляциялаш модулликнинг 
объектга мўлжалланган тавсифидир. Инкапсуляциялаш ёрдамида дастурий 
таъминотни маълум функцияларни бажарувчи модулларга бўлиб ташлаш 
мумкин. Бу функцияларни амалга ошириш деталлари эса ташқи оламдан 
яширин ҳолда бўлади. Моҳиятан инкапсуляциялаш атамаси «герметик 
беркитилган; ташқи таъсирлардан ҳимояланган дастур қисми» деган маънони 
билдиради. Агар бирон-бир дастурий объектга инкапсуляциялаш қўлланган 
бўлса, у ҳолда бу объект қора қути сифатида олиб қаралади. Сиз қора қути нима 
қилаётганини унинг ташқи интерфейсини кўриб турганингиз учунгина 
билишингиз мумкин. Қора қути бирон нарса қилишга мажбурлаш учун, унга 
хабар юбориш керак. Қора қути ичида нима содир бўлаётгани аҳамиятли эмас, 
қора қути юборилган хабарга адекват (мос равишда) муносабатда бўлиши 
муҳимроқдир. 
Интерфейс ташқи олам билан тузилган ўзига хос битим бўлиб, унда 
ташқи объектлар ушбу объектга қандай талаблар юбориши мумкинлиги 
кўрсатилган бўлади. Интерфейс – объектни бошқариш пулти. 
12.2. Оммавий, хусусий ва ҳимояланган киришлар 
Қандайдир бир элементни оммавий интерфейсга киритиш ёки, аксинча, 
ундан чиқариш учун, калит сўздан фойдаланиш керак. ОМД нинг ҳар бир 
тилида калит сўзлар тўплами белгиланган, бироқ бу сўзлар асосан бир ҳил 
функцияларни бажаради. Объектга мўлжалланган тилларнинг кўпчилигида 
киришнинг учта даражаси мавжуд. 
- Оммавий (public ) – барча объектлар учун кириш учун рухсат бор; 
- Ҳимояланган (protected) - фақат ушбу экземплярга ва ҳар қандай тармоқ 
синфларга киришга рухсат бор; 
- Хусусий (privte) - фақат ушбу экземплярга киришга рухсат бор. 

---

12. Объектга йўналтирилган дастурлаш ва унинг тамойиллари 
~ 53 ~ 
Лойиҳада кириш даражасини тўғри танлаб олиш ғоят муҳимдир. 
Кўринадиган қилиниши лозим бўлган барча нарса оммавий бўлмоғи лозим. 
Беркитилиши лозим бўлган ҳар қандай нарса ҳимояланган ёки хусусий 
киришга эга бўлмоғи керак.