Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika univyersiteti

9-amaliy mashg‘ulot. Geterofil mikroorganizmlar yordamida oltinni biotexnologik ajratish.
Oltin ishlab chiqaruvchi fabrikalarda (OIF) rudalar, konsentratlar va sinalashdan keyingi chiqindalardan oltinni ajratib olish texnologiyasini ishlab chiqarishda geterotrof mikroorganizmlardan V.Megaterium K-1-7 kulturasiqo’llanildi. Ushbu kultura Qochbuloq konidan ajratib olingan bo’lib, boshqa mikroorganizmlarga nisbatdan eng yuqori oltinni Erituvchi hususiyatlarga ega edi. Tajribalarda pH muhitining boshlang‘ich ko’rsatkichlaridan o’rganildi (4,5 dan 10,5 gacha intervallarda), issiqlik darajasi (20° dan 45°C gacha), Q:S (1:3 dan 1:15 gacha) va havo berishni–aeratsiyani oltin-poroshogi bor PWN-30 muhitida. Natijalar ichida oltinni eng kup bakterial ishqorlovchi optimal muhit sifatida: pH 7,5-8,5, issiqlik darajasi 25-30°C, Q:S=1:7-8 va tebratuvchi (kachalka) kultivirlash usullari aniqlandi.

Oltin ishlab chiqarish sanoatiga samarali texnologiyalarni joriy qilish uchun mineral hom ashyoning eng samarali turi sifatida Kovuldi konining rudalari, Angren OIF chiqindi omborlaridan eskidan yotib qolgan sianlashdan sungi chiqindilar va Angren OIF ning flotokonsentrati qo’llanildi. Bakterial ishqorlash buyicha tajribalarni belkozin M li muhitda, 28-30^oC issiqlik darajasida, Q:S=1:10 da, 180 ob/min tebratuvchi uskunada va xujayralar soni 107 xuj/ml bulgan V.Megaterium K-1-7 kulturasi ishtirokida utkazildi (rasm 3.1.). Rasmdan kurinib turibdiki, bakteriyalarning eng kup soni 5-8 chi sutkalarda paydo buldi. Sianlash chiqindilarida bakteriyalarning miqdori 2.5٭10⁷ xuj/ml etdi. Oltinning eng kup miqdorda Erish jarayoni 9-12 sutkalarda kuzatildi, bunda xujayralar rivojlanishi sekinlasha boshlagan edi. OIF ning ruda, konsentrat va sianlash chiqindilaridan 15 sutkadan keyin, oltinning ishqorlanishi 34-35%, 48-54% va 53-58% foizni tashkil etdi. Bunda oltin bilan birga Eritmalarda kumush ham kup miqdorda borligi aniqlandi va uning kursatkichlari 29-36%, 34-38% va 53-58% foizni tashkil etdi.

Olib borilgan tadqiqotlar natijalari shuni kursatdiki, bakteriyalar ta’siriga eng qulay mahsulot sifatida sianlashdan keyingi chiqindixonalarning chiqindilari buldi. Bunga qo’shimcha, ular iqtisodiy qulay xom ashyo bo’lib, qushimcha maydalashga extiyoj qolmay, etarli miqdorda organik moddalar bilan ta’minlangan. Shuning uchun keyingi biotexnologik tajribalar OIF chiqindoxona mahsulotlari bilan olib borildi.

Bir qator kengaytirilgan laboratoriya tajribalari Angren (Au – 1.76 g/t) va Chadak (Au–1.1 g/t) OIF chiqindoxonalari chiqindilari bilan olib borildi. Tadqiqotlarning quyidagi sinov parametrlari olindi: M belkozinli ozuqaviy muhit, pH 8.0-8.5, T – 28-30°C, Q:S=1:7.5, aeratsiya 8.5 l/min., Eritmalar har 5 kunda almashtirib turildi. 10 l hajmga ega reaktorlarda tajribalar olib borilib, natijalar shuni kursatdiki, oltinning ishqorlanishi 62-82% foizni, kumushniki esa 47-52% foizni tashkil etdi. Bakterial ishqorlashdan sung suyuq fazadan 142,2 mg “bakterial”oltin ajratib olinib probirniy tahlilda aniqlandi.

Geterotrof mikroorganizmlar yordamida oltinni bakterial ishqorlash tajribalari natijalari, oltinni ishqorlash buyicha texnologik reglament ishlab chiqarishga yordam berib, OIF ning rudalari va sianlashdan keyingi chiqindilarni qayta ishlash uchun tadqiq etishga yordam berdi.

Oltinni bakterial ishqorlash buyicha olib borilgan tajriba-sanoat sinovlari Kovuldi konining rudalari (77 g/t oltin) bilan hajmi 14,8 m³ -li reaktorlarda, ishchi hajmi 6,0 m³ quyidagi rejimda olib borildi: V.megaterium K-1-7 kulturasi, ozuqaviy muhit–drojjali (sinov variantlari), M belkozinli muhit (sinov variantlari) va bakteriyalarsiz nazorat muhiti; pH kursatkichi 7,5-8,5, aeratsiya 2 m³/min, Q:S=1:10. Sinovlar 30 kun davomida olib borildi va har 10 kunda Eritmalar almashtirib turildi. Nazorat variantida oltinni ajratib olish miqdori 30,8% foizni, sinov variantlarida esa – 45,6% foizni tashkil etdi.

Bakterial ishqorlashdan keyingi, tarkibida oltin bor eritmalarni 10 soat tindirilgandan sung, tarkibida Chlorella vulgaris mikro suv utlari bor novlarga (lotoklarga) quyildi va biosorbsiya yordamida suyuqlikdan nodir metallarni ajratib olishga urinildi. Beshinchi sutkada 87% foiz oltin chuktirilib mikro suv utlarining quruq biomassasida 18-24 g/t oltin aniqlandi.

Shunday qilib, geterotrof mikroorganizmlar yordamida oltinni, tarkibida oltin bor OIF ruda va sianlash chiqindilaridan ajratib olinishinining prinsipial imkoniyatlari isbotlandi.