Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika univyersiteti

Leptospirillum urug‘iga mansub bakteriyalar sulfidli rudalar konlarida keng tarqalgan bo’lib, A.ferrooxidans bilan birgalikda uchraydi. Bular vibrion, spiral va sharsimon bakteriyalar bo’lib, Fe²⁺va piritni 30⁰C temperaturada oksidlashadi.
Sulfobacillus, Sulfolobus (Acidocadarius, Acidianus, S.thermosulfido-oxidans, S.acidophilus, Acidomicrobium ferrooxidans) urug‘lariga mansub mikroorganizmlar termofillar sinfiga kirib, elementar oltingugurt, temir va sulfid minerallarini oksidlab 55 dan 90⁰C temperaturada rivojlanishadi.
Sulfatredutsiyalovchi bakteriyalar sulfatlarni serovodorodga anaerob sharoitda tiklashadi. Ular tuproq, suv, geotermal buloqlar va neft konlarida keng tarqalgan. Ularning rivojlanishi serovodorodajralishi bilan ma’lum bo’ladi, u esa uz navbatida metallarni cho’ktiradi, otvallar va ruda tanalarida oksidlash jarayonlarini bostiradi. Ushbu bakteriyalar faoliyati muhim bo’lib, xavza va tindirgichlarda metallarni chuktirib, ulardan sanoat chiqindi suvlarini metallardan tozalash uchun foydalanish mumkin.
Sulfatredutsiyalovchi bakteriyalar elektron donorlari sifatida organik moddalarni va molekulyar vodorodni ishlatishi mumkin. Bunda akseptorlar sifatida sulfat yoki oltingugurtning ayrim moddalari (SO₃^2-, S₂O₃^2-, S⁰) ishlatilishi mumkin, ular sulfid xolatigacha tiklanishadi.
Sulfatredutsiyalovchi bakteriyalar turlariga Desulfvibrio, Desulfomon-as, Desulfobulbus, Desulfobacter, Desulfococcus, Desulfobacterium va b. Rug‘lari vakillari qo’shilishi mumkin.
Organik moddalarning tuliq oksidlanmagan hollarida (laktat, malat, fumarat, etanol, butanol, izobutanol, propan) va H₂ sulfatredutsiyalovchi bakteriyalar yordamida atsetatga aylantiradilar.
2CH₃CHOHCOO^-+SO₄^2-→2CH₃COO^-+2HCO₃^-+H₂S (1)
Hamda organik moddalarning tuliq oksidlanmagan vaqtida karbonat angidrid bilan HS^-paydo bo’ladi.
CHCOO^- + S0₄^2- → 2HCO₃^- + HS^- (2)
Bakteriyalarning bu hususiyatlari natriy sulfatining sulfidlanishi va oksidlangan minerallarning flotatsiyasiga almashishi mumkin.
Xar xil taksonomik guruxlarga mansub bakteriyalar tomonidan marganets ishqorlanish natijasida ikki valentlik holatga tiklanadi, bunday xodisa, masalan chuchuk suvdan, yog‘in sochin suvlaridan, va okean suvlaridan ajratib olingan mikroorganizmlar tomonidan bajariladi. Marganetsni ishqorlovchi bakteriyalar qatoriga avvalambor Bacillus subtilus, Bacillus macerans, Pseudomonas fluorescens, Bacillus spp. va b. Marganetsning tiklanishi fermentativ, yoki xar xil metabolitlar yordamida (organik kislotalar, perekislar) amalga oshirilishi mumkin, glyukozaning elektronlar donori sifatida ishlatilishi natijasida ham. Marganetsning fermentlarsiz tiklanishini bakteriyalar va zamburug‘lar ajratgan metabolit faol tiklovchilar yordamida amalga oshiriladi – chumoli, shovul, va limon kislotalari. Masalan,
MnO₂ + HCOOH + 2H⁺→ Mn²⁺ + 2H₂0 + CO₂ (3)
Marganetsning bakterial oksidlanishi tug‘ri va fermentli mexanizm asosida amalga oshiriladi. Metallogenium bakteriyalari masalan, maraganetsning fermentativ oksidlanishida ishtirok etishadi, va bu xodisa oksidaza fermentlari bilan katalizlanib, sitoxromlar orqali elektronlar kislorodga o’tkaziladi.
Mn²⁺ + 0,5O₂ + H₂O ↔ MnO₂ + 2H⁺ (4)
Marganetsning oksidlanishi katalaza bilan perekislarning reaksiyalari vaqtida katalizlanishi mumkin.
Mn²⁺ + H₂O₂ְ↔ MnO₂ + 2H⁺ (5)
Yoki marganets oksidazasi yordamida sitoxromlar orqali elektronlar kislorod utadi.
Mn• MnO₃ + 0,5O₂ + 2 H₂0 ↔ 2H₂ • Mn0₃ (6)