Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Inson va EHM ning funksional imkoniyatlarini taqqoslash

Inson quyidagi funksiyalarda avzalliklarga ega

Mashinalar quyidagi funksiyalarda avzalliklarga ega

Kuchli “shovqin” sharoitlarida signallarnni aniqlash (masalan, radiohalaqitlar sharoitlarida radiolokatsion stansiya indikatorida qaytgan signalni, erdan chaqnashni va dengiz sirtidan halaqitlarni) O‘zgaradigan qabul qilish sharoitlarida ob’ektlarni tanish (masalan, fotosur’atlarni qayta ishlashda niqoblangan ob’ektlarni tanish) Kutilmagan hodisalar sharoitlaridagi harakatlar, masalan, yaroqchizliklarni tuzatish uchun yoki noodatiy vaziyatlarni vujudga kelishiga javob uchun yo‘llarni tanlashda Alohida simptomlardan kelib chiqib umumiy holat haqida xulosa qilish-induktiv muhokama qilish qobiliyati Oldin bo‘lib o‘tgan hodisalar natijalari asosida tajribada harakatlarni o‘zgartirishni o‘rganish qobiliyati Fikrlashning originalligi- muammolarni yangi, mutlaqo turli echishni topish qobiliyati Harakatlardagi ixchamlik, masalan yangi ko‘nikmalarni faqat bir yozma va og‘zaki protsedurali ko‘rsatmalar orqali o‘zlashtirish Ortiqcha yuklanish sharoitlarida ishlash qobiliyati, masalan, ko‘plab radiolokatsion nishonlan sharoitlarida ikkinchi darajali nishonlarni inkor qilib tahdid qiluvchilariga e’tiborni to‘plash

Minimal kechikishli sezgirlik (bir necha mikrosekund; insonda 200 ms atrofida) Takroriy harakatlarni bajarishdagi aniqlik (inson bunday vaziyatlarda xatoliklarga yo‘l qo‘yishi mumkin) Ko‘plab miqdordagi ma’lumotlarni yig‘ish va ular bilan ishlash Nazorat qilish (insonda kam vujudga keladigan hodisalarga nazorat qilish qobiliyati juda kam) Deduktiv muhokama- elementning qaysi sinfga tegishli ekanligini aniqlash Stimullarga sezgirlik- mashina insonning sensor imkoniyatlari diapazonidan tashqarida yotadigan energiya formalarini qabul qilishi mumkin, masalan, infraqizil nurlar va to‘lqinlar Quvvatli kuch qurilmalarining ishlatilishi, masalan, zamonaviy samolyotlardagi reaktiv dvigatellar

Agar avtomatika boshqarish sifatini sezilarli yaxshilashga imkon bersa, u holda uning qo‘llanilishi maqsadga muvofiq bo‘lib qoladi. Buyurtmachi faqat avtomatlashtirishga ketgan sarflarni boshqarish sifatini yaxshilashdan yutuqlarga (qabul qilingan o‘zini oqlash muddatlarini hisobga olib) pulli ko‘rinishda taqoslashi kerak bo‘ladi. Agar bu taqqoslash natijasida u avtomatlashtirishdan iqtisodiy yutuqni aniqlasa, u holda boshqarish tizimida inson qisman yoki to‘liq avtomatika bilan almashtirilishi kerak.

YAkunda inson va EHM ning bir qancha funksional imkoniyatlarini ko‘rsatadigan jadval keltiriladi. Bunday turdagi jadvallar ishlab chiquvchilarga boshqarish tizimida zarur avtomatlashtirish darajasini to‘g‘ri baholashga yordam beradi.

ENHAT tizimlarini ishlab chiqishda qanday avtomatlashtirish darajasi tanlanishi kerak? Bu savolga javob berish uchun ENHAT ning asosiy funksiyalarini energiya iste’moli (hisobga olish) haqida ma’lumotlarni yig‘ish, shuningdek, korxona energiya ta’minoti jarayonlarini tahlil qilish va boshqarishni o‘tkazilishini eslash zarur. Hisobga olish katta hajmli ma’lumotlarni to‘plash va ular bilan ishlashga bog‘liq, be erda EHM insonga nisbatan shubhasiz avzalliklarga ega. SHuning uchun hisobga olishni deyarli to‘liq avtomatik qilish mumkin.

Lekin, korxona energiya ta’minotini boshqarishni amalga oshirish insonning qatnashuvisiz bo‘lmaydi. EHM dasturiga texnologik jarayonlar talablarining barcha nozik tafsilotlarini qo‘yib bo‘lmaydi (yoki juda murakkab), avtomatikaning u yoki bu harakatlari oqibatlarini (zararlarini) algoritmik tavsiflash qiyin. Inson-mutaxassis tajribasisiz, uning o‘rganish va yuzaga kelgan nostandart vaziyatlardan bama’ni chiqishni topish qobiliyatisiz avtomatik boshqarish optimal bo‘lmaydi. Bu holda EHM ga boshqarish funksiyasini amalga oshirish uchun insonga yordam berish vazifasi yuklanadi (operator tahlil qilishi uchun qulay shaklda ma’lumotlarni tayyorlash, xatolikli ma’lumotlarni topish va tizim ishlashini testlash, alohida parametrlarning o‘zgarishlarini taxmin qilish, operatorlar harakatlarining to‘g‘riligini protokollashtirish va nazorat qilish). SHunday qilib, korxona energiya ta’minotini boshqarishda optimal avtomatlashtirish darajasi, inson-operator va EHM qatnashishining optimal qo‘shilishi topilishi kerak.