Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti elektronika va avtomatika fakulteti «ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish» kafedrasi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI


ISLOM KARIMOV NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI


ELEKTRONIKA VA AVTOMATIKA FAKULTETI


«ISHLAB CHIQARISH JARAYONLARINI
AVTOMATLASHTIRISH» KAFEDRASI
“SOHANING TEXNOLOGIK O‘LChAShLARI VA ASBOBLARI”
fanidan
“Induktiv va ionizatsion manometrlarni tekshirish usullarini tadqiq qilish”
mavzusidagi
KURS ISHI
Kurs ishining rahbari: ass. Allanov.M
Kurs ishi bajardi:155-20 guruh talabasi
Boymurodova Zebo

Toshkent-2022

MUNDARIJA
Kirish …………………………………………………………...…1
I BOB. NAZARIY QISM …………………………………………………2
1.1 Induktiv va ionizatsion manometrlarining xususiyatlari va ishlash prinsipi……………………………….………………………….2
1.2 Umumiy ko‘rinishining turlari ……………………………………6
1.3 Aniqlik sinflari ………………………………………………….…8
1.4 Eng yaxshi modellar………………………………………………8
II BOB. TEKSHIRISH USULLARI VA XATOLIKLARI ………………10
2.1 Tekshirish usuli ………………………………………..………10
2.2 Tekshirish vositalari …………………………………………..…11
2.3 Tekshirish shartlari
III BOB …………………………………………………………14
Xulosa …………………………………………………………………...….18
Adabiyotlar ro‘yxati ………………………………………………………19

KIRISH
So‘nggi paytda ishlab chiqarish, energetika, kimyo va boshqa sanoat sohalarida texnologik jarayonlarning jadal sur'atlar bilan rivojlanishini kuzatmoqdamiz. Ishlab chiqarish va issiqlik energetikasi sohasida birlamchi quvvatlarni oxirgi yillarda 10-15 marta oshishi, texnologik jarayonlarni tezligini ham oshirmoqda, ulardagi o‘lchanayotgan parametrlar soni ham ortib bormoqda.

Hozirgi kunda ishlab chiqarish korxonalarini zamonaviy o‘lchash vositalarisiz tasavvur qilish qiyin. O‘lchash texnologik jarayonlarni, qurulmalarni ishonchli ishlashini, ishlab chiqarish xavfsizligini, masalan, issiqlik elektr stansiyalarining ob'ektiv nazoratini ta'minlaydi. Ishlab chiqarish samaradorligi va energiya tejamkorligi, ayniqsa katta quvvatli qurilmalarning muammolarini yechishda texnologik jarayonlar nazorati muhim ahamiyatga ega.
Har qanday o‘lchash natijasi, xatoligi, o‘lchash jarayonining parametrlaridan qat'iy nazar, o‘lchash vositasiga ham bevosita bog'liqdir. Issiqlik texnikasi qurilmalarining ishlashini, o‘lchashni bajarish, o‘lchash vositalari va usullarini bilmasdan turib o‘rganish mumkin emas. Turli o‘lchash vositalari mavjudligi o‘lchash texnikasini to‘g'ri tanlashni talab qiladi, u berilgan sharoitlarda nazoratni kerakli aniqligi bilan ta'minlaydi. Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishda o‘lchash aniqligi va o‘lchash vositalarining ishonchli ishlashi muhim ahamiyatga ega.
Issiqlik va elektr energiyasini tejash masalalariga bizning davlatimizda katta ahamiyat berilayotganligi va so‘ngi paytlarda qator davlat ahamiyatiga ega qarorlar qabul qilinayotganligini inobatga olsak, ishlab chiqarish jarayonlarida ishlatilayotgan o‘lchov asboblari orasida harorat o‘lchash vositalari muhim ahamiyatga egaligini ko‘rishimiz mumkin bo‘ladi. “Sohaning texnologik o‘lchashlari va asboblari” fani sanoatda, jumladan barcha korxonalarimizda keng qo‘llaniladigan o‘lchov asboblari bo‘lmish harorat, bosim, sarf, sath va gaz tarkibini tahlillagich qurilmalarini tuzilishi, ishlash prinsipi, ularni o‘lchash xatoliklari to‘g'risida amaliy va nazariy ko‘nikmalar hosil qilishga yordam beradi.

I.BOB.NAZARIY QISM.

1.1 Induktiv va ionizatsion manometrlarning xususiyati va ishlash prinspi.

Ionlashtiruvchi bosim o'lchagichlari juda past bosim uchun eng nozik o'lchov asboblari. 10-1...10-8 Pa oralig'ida bosimni o'lchash uchun ionlashtiruvchi bosim ko'rsatkichlari qo'llaniladi. Ular gazni bombardimon qilishda hosil bo'lgan elektronlarni o'lchash orqali bosimni bilvosita o'lchaydilar. Gaz zichligi qanchalik kichik bo'lsa, unda kamroq ionlar hosil bo'ladi. Termoelektronlar gaz atomlari bilan to'qnashadi va ionlar hosil qiladi. Ionlar kollektor sifatida ma'lum bo'lgan mos kuchlanish ostida elektrodga jalb qilinadi. Kollektordagi oqim tizimdagi bosim funktsiyasi bo'lgan ionlanish tezligiga mutanosib. Shunday qilib, kollektor oqimini o'lchash gaz bosimini aniqlash imkonini beradi. Ionlashtiruvchi manometrlarning bir nechta subtiplari mavjud.

Ko'pgina ion ko'rsatkichlari ikki turga bo'linadi: issiq katod va sovuq katod. Uchinchi tur rotorli manometr bo'lib, dastlabki ikki turga qaraganda ancha sezgir va qimmatroqdir. Issiq katot holatida elektr isitiladigan filament elektron nur hosil qiladi.

Issiq katodli ionlashtiruvchi manometrning sxemasi shakl bo'yicha taqdim etiladi. 2.12. Manometrning asosiy elementi 1 katodli shisha manometrik chiroq bo'lib, 2 silindrli ion manifoldu bilan o'rab olingan 3 anodli panjara ichida joylashgan.

Ionlashtiruvchi bosim o'lchagichlarining ishlash printsipi gaz ionlash tezligini bosimga bog'liqligiga asoslanadi. Har qanday ionlashtiruvchi bosim o'lchagichining sensorida ikkita tizim mavjud: qoldiq gazni ionlash va ion tanlash uchun. Manometrning barqaror ishlash rejimida ionlanish tezligi ion oqimi bilan hukm qilingan ionlarning tanlash tezligiga teng. Gazlarning molekulyar-kinetik nazariyasidan manometrdagi ionlarning hosil bo'lish tezligi ionlashning bosimi va samaradorligiga mutanosib
Shunday qilib, ion oqimini o'lchab, bosim qiymatini baholash mumkin.

Gaz bosimi va ion oqimi o'rtasidagi bevosita bog'liqlik mavjudligi uchun ionlashtiruvchi nurlanish manbai intensivligi doimiy bo'lishi kerak. Shuning uchun PMI – 2 (LM-2) sensoridagi elektron emissiya stabillashgan oqimi 5 ma, ionlar va ionlashtiruvchi saylovchilarning erkin masofa uzunligi – elektrodlar orasidagi masofa, ionlarning rekombinatsiyasini yoki tenglamalarning (1), (2) chizig'ini buzadigan ikki, uch marta ionlashtirishni oldini olish uchun.

Ionlanish manbai turiga qarab manometrlarning turlari mavjud:

1) termoelektrik, bu erda termoelektronlar gazni ionlash uchun ishlatiladi (eng ishlaydigan turi);

2) magnit – bit, bu erda avtomatik elektron emissiya ionlash uchun ishlatiladi;

3) radioizotop, bu erda ionlanish izotoplarning radioaktiv yoki radiatsiya bilan bog'liq.

(1), (2) formulalaridan ko'rinib turibdiki, gazlarni ionlash samaradorligini oshirish muhim omil hisoblanadi . Ionlashtiruvchi x ning samaradorligi

Volfram PIN shaklida 1 to'g'ridan-to'g'ri issiqlik katodi elektronlar manbai bo'lib xizmat qiladi. Spiral shaklidagi grid 2 +200V kuchlanishiga ega va anotdir. -3 b potentsialiga ega bo'lgan 25 ionli silindrsimon kollektor taglik va shisha orqali elektronlar oqishini kamaytirish uchun bo'yin ustida alohida chiqish mavjud. LM-2 chiroq emissiyasining stabillashgan oqimi 5 ma. Katod bilan chiqarilgan elektronlar ko'pincha noyob mesh-anoddan o'tadi, kollektor maydonini orqaga qaytaradi va gazni ionlashtirishdan oldin panjara bo'ylab harakatlanadi. Termoelektron bosim o'lchagichining sezgirligini tavsiflash uchun nisbatlardan foydalaning

yoki (3)

bu erda-termoelektronik manometrning sezuvchanligi, Pa-1;

- doimiy termoelektron manometr va Pa-1;

Ionlashtiruvchi manometrlar O2 ning issiq volfram katodida va ion nasosida (kollektorda ionlarning cho'kishi) chemosorbsiyasi tufayli nasos ta'siriga ega

Ushbu rasmda ionizatsion monometrlarning zamonaviy turi tasvirlangan.

Ishlash prinsipi elektr toki tasirida anod va katotda ionlarning tortilish prinsipiga asoslangan.
Yopiq joylarda gazlar yoki suyuqliklar bosimini o'lchash uchun qurilma manometr deb ataladi. Uning ishlash printsipi o'lchangan bosim va quvur bahorining elastikligi (deformatsiyasi) kuchining tengligiga asoslangan (bahor mexanizmi). Ba'zi modellarda sezgir ikki plastinka membranasi (membrana turi) ishlatiladi. Uning bir uchi ushlagichga yopishtirilgan, ikkinchisi esa traksiyon orqali elementning harakatini o'qning dumaloq harakatiga aylantiradigan tribko-sektor mexanizmi bilan o'zaro ta'sir qiladi.

1.2.Umumiy korinishning turlari:

O'lchov qiymatiga qarab, asboblar turli nomlarga ega, ortiqcha bosimni o'lchash uchun mo'ljallangan asboblar vakuum vakuumlarini o'lchash uchun bosim o'lchagichlari deb ataladi va vakuum o'lchovlarini o'lchash uchun-men Omer va m.atmosfera bosimini o'lchash asboblari barometr deb ataladi. Operatsion printsipiga ko'ra, bosim o'lchash asboblari suyuqlik, bahor, piston va elektrga bo'linishi mumkin.

Suyuq qurilmalarda o'lchangan bosim suyuqlik ustunining bosimi bilan muvozanatlanadi, uning balandligi bosimni belgilaydigan qiymatdir. Bahor qurilmalarida bosim bahor elementlarining elastik kuchlari bilan muvozanatlanadi. Bosimni belgilaydigan qiymat bahor elementining deformatsiyasi hisoblanadi.

Piston bosim o'lchagichlarida o'lchangan bosim ma'lum bir maydonning pistoniga ta'sir qiluvchi yukning og'irligi bilan muvozanatlanadi.

Bosim o'lchash uchun elektr asboblari piezoelektrik kabi bosim o'zgarishi bilan bog'liq turli xil elektr hodisalardan foydalanadi.

Suyuq asboblar (u shaklidagi bosim o'lchagichlari)
Suyuq bosim o'lchagichlari bosimni o'lchash uchun asboblarning eng oddiylari bo'lib, ayni paytda juda yuqori aniqlikka ega. Ushbu bosim o'lchagichlarining salbiy tomoni shundaki, ular nisbatan kichik bosim bilan o'lchanishi mumkin.

Suyuq qurilmalarning eng oddiy turi-u shaklidagi manometr, ya'ni u harfi shaklida egilgan shisha naychadir. trubaning yarmigacha bo'lgan qismi suyuqlik bilan to'ldiriladi va o'lchov bilan taxtada mustahkamlanadi. Agar trubaning bir uchi bosimni o'lchash kerak bo'lgan joyga ulangan bo'lsa, ikkinchisi ochiq qoldirilsa, bosim o'lchagichining bir tizzasida suyuqlik tushadi va boshqasida ko'tariladi. Suyuqlik darajasidagi farq bosimni belgilovchi miqdordir.

Shu bilan birga, u-manometr o'lchovlarining aniqligi juda yuqori. Quvurlardagi suyuqlik darajasini hisoblash quvurlar bo'ylab joylashgan va millimetrda tugatilgan o'lchov bo'yicha amalga oshiriladi.

Mikromanometrlar

100 mm dan kam suv bosimi yoki vakuum o'lchash. u shaklidagi yoki chashka bosim o'lchagichi katta xato bilan birga keladi. Bunday holda, mikromanometrlar deb nomlangan maxsus tuzilmalar asboblari qo'llaniladi. Eng oddiy narsa-bu naychali naychali mikromanometr bo'lib, uning trubkasi vertikal emas, balki ufqqa burchak ostida joylashgan chashka bosim o'lchagichidir.

Mikromanometr uch oyoqli uchburchak metall plastinkaga o'rnatiladi, ularning ikkitasi vidalanadi va ularning uzunligi qurilmani darajaga o'rnatish uchun o'zgartirilishi mumkin.

Bosim o'lchagichining xizmat ko'rsatishning eng oddiy tekshiruvi bosimning nolga tushishi natijasida hosil bo'lgan o'qning nol holatini tekshirishdir. Elastik natijalar tufayli, o'q darhol nol belgisiga qaytmaydi, bu noto'g'ri bo'lishi mumkin.

Membran asboblari Membran qurilmalarida elastik element elastik metall membrana yoki qo'shimcha buloqli yumshoq membranadir. Membrananing xususiyatlariga qarab, asboblar turli bosim o'lchamlarini o'lchash uchun mo'ljallangan. Eng keng tarqalgan membrana qurilmalari elastik membranali manometrlar, membranali quti bilan paporomerlar va trakomerlar, yumshoq membranali paporomerlar va trakomerlar. Membran bosim o'lchagichlari ikkita muhim kamchilikka ega: bosim o'zgaruvchilari va sozlash qiyinlishuvi bilan metall charchoqlari tufayli membranani sindirish imkoniyati. Membrananing burilishi juda kichik va 2,5—3 mm bo'lganligi sababli, o'qni aylantirish uchun 270° burchagi tishli sektorning elkasi juda kichikdir. Membran asboblari past bosim va vakuum — traktorlarni o'lchash uchun eng keng tarqalgan.

Harmonik membranalar bilan bosim o'lchagichlari

Elastik membrana va membrana qutisi bilan solishtirganda, ba'zan silfon deb ataladigan Harmonik membranani sezilarli darajada sezuvchanligi bor. Membran kami devorlari bo'lgan silindrsimon quti. bir xil oqsoqollar burmalari yoki gofrirovka bor. Harmonik membrananing sezgirligi uning devorining qalinligiga va devorlardagi gofrirovka miqdori va hajmiga bog'liq. Harmonik membranali manometrlar 305 mm diametrli standart dumaloq tanaga o'rnatiladi.