Ислом каримов номидаги тошкент давлат техника университети

Ўлчаш қурилмалари – бир жойда жойлашган ҳам функ­ционал ҳам конструктив боғланган ўлчаш воситаларининг (ўл­човлар, ўлчаш ўзгарткичлари, асбоблар) ва ёрдамчи воситалар йиғилмасидан иборат бўлиб, бир ёки бир нечта катталикларни ўлчаш учун ва кузатувчи учун қулай шаклдаги ўлчаш инфор­мациясининг сигналини ишлаб бериш учун хизмат қилади.
Ўлчаш қурилмаларига, суюқлик ва газларни сарфини ўл­чаш учун ишлатиладиган ўлчаш комплекслари, электр ўлчаш асбобларини синовдан ўтказиш ва даражалаш (градуировка­лаш) қурилмалари мисол бўлади.
Ўлчаш тизимлари – бир-бири билан алоқа каналлари орқали йиғилган ва функционал боғланган ўлчаш воситалари (ўлчовлардан, ўлчаш ўзгарткичларидан ва асбоблардан), ёрдам­чи қурилмалар ва ҳисоблаш техникаси воситалари мажмуидан иборат бўлиб, ўлчаш информацияси сигналини автоматик тарз­да қайта ишлаш учун, уни узатиш (ўтказиш) ва (ёки) автоматик бошқариш тизимларида ишлатиш учун қулай формада ишлаб бериш учун мўлжалланади.
Уларнинг асосий мақсади – ўлчаш жараёнларини автоматлаштириш ва ишлаб чиқаришнинг турли хил жараёнларини автоматик бошқариш учун ўлчаш натижаларидан фойдаланиш.


Назарат саволлари

1. 
   Ўлчаш воситаларининг турларини айтинг?
   
2. 
   Ўлчаш ўз­гарткичлари қандай турларга бўлинади?
   
3. 
   Ўлчаш тизими нима мақсадларда қўлланилади?
   
4. 
   Қандай ўлчаш асбоблари қайд қилувчи асбоблар дейилади?
   

3-амалий машғулот
Ўлчаш воситалари хатоликлари ҳақида умумий тушунча.
Режа.
1. Ўлчаш воситаси хатолигининг классификацияси.
2. Асосий ва қўшимча хатоликлар.


1.Ўлчаш воситаси хатолигининг классификацияси
Хатолик – ўлчаш воситаларининг муҳим хусусияти ҳисобланади. Ўлчаш хатоликлари турли сабабларга кўра, турлича кўринишда намоён бўлади ва шу сабабларни таҳлил қилишда энг аввало ўлчаш натижасига салмоқли таъсир этувчиларини аниқлаш лозим бўлади.
Ўлчаш хатолиги асосан ўлчаш воситасининг хатолиги сифатида аниқланади, аммо улар айнан бир хил нарса дегани эмас.
Ўлчаш воситасининг хатоликлари статик ва динамик режимлар қўлланилганда, шунингдек статик ва динамик ташкил этувчи хатоликлар мавжуд бўлганда бир-биридан фарқ қилади. Масалан, хатоликнинг динамик ташкил этувчиси нафақат динамик ҳолатда, балки ўлчаш воситаси статик режимда қўлланилганида ҳам вужудга келиши мумкин. Масалан, частотали хатолик каби.
Келиб чиқиш сабабига қараб хатоликлар асбобий (инструментал) ва услубий (методик) хатоликларга бўлиниши мумкин: