Ishqqa oid qirq qoida

1248 yil, mart, Konya.

 

Kaltafahmlar! Ovsarlar! Ularga men bilan 

birga bormanglar, deb aytgandim-a. Men doim 

bir o'zim ishlayman, buyurtmachilar ishimga 

aralashishini juda yomon ko'raman. Lekin ular 

darvishning g'ayritabiiy quvvati borligini 

menga pesh qilib, o'lganini o'z ko'zimiz bilan 

---

ko'rishimiz kerak, deb turib olishdi. 

- Mayli, - dedim oxiri. - Lekin darvishingizning 

ishini tugatmagunimcha, narida turasiz. 

Ular «xo'p» deyishdi. Endi ular uchta bo'lishdi. 

Ikkitasini men oldin ham ko'rgan edim, keyingi 

uchrashganimizda esa yana bittasi ularga 

qo'shilipti - u ham o'shalarday yosh va asabiy 

yigit ekan. Uchalasi ham yuzlarini qora ro'mol 

bilan berkitib olishgandi. Menga baribir 

emasday go'yo! 

Yarim kechadan keyin Rumiylarnikiga keldim. 

Tosh devordan sakrab o'tib, hovliga tushdim. 

Butalar orasiga yashirindim. Buyurtma 

berganlar Shams Tabriziy har kuni tahorat 

olishdan oldin hovlida muroqaba (meditasiya) 

qilish odati borligini aytishgan edi. Men faqat 

kutib turishim kerak edi. 

Havo odatdagidan sovuqroq, shamol ham 

bo'layotgan edi. Qo'limda ushlab turgan 

qilichim og'ir va sovuq, sopidagi ikki koratga 

sotib olgan marjon bezagi qo'limga qattiq 

botardi. Har ehtimolga qarshi deb xanjar va 

---

pichoq ham olganman. 

Oy och havorang parda ichida. Uzoqlardan 

tungi hayvonlarning qichqiriqlari va 

uvillashlari eshitiladi. Shamol esib dimog'imga 

atirgulning shirin isini ufurdi. Ne ajabki, men 

bundan o'zimni yomon his etdim. Bu yerga 

kelishimdan oldin ham kayfiyatim yaxshi emas 

edi, endi esa judayam yomon bo'lib ketdim. 

Shirin, xushbo'y atirgulning orqasida turar 

ekanman, qotillik haqida unutishga va uzoq 

yerlarga qochib ketishga bo'lgan xohishimni 

sira bostira olmasdim. 

Lekin bergan va'damga sodiq qoldim. Shu 

alfozda qancha vaqt o'tganini bilmayman. 

Qovoqlarim og'irlashgan, nuqul esnoq keladi. 

Shamol kuchaydi, qandaydir noma'lum 

sababga ko'ra men o'ldirgan barcha odamlar 

haqidagi qorong'u va og'riqli xotiralar yopirilib 

kela boshladi. Hech qachon bunday tuyg'uni 

boshdan kechirmagandim. Hech qachon 

o'tmishni eslaganimda bunaqa asabiylashmas 

edim. To'g'ri, menda o'qtin-o'qtin xayollarga 

---

beriladigan kunlar bo'lib turardi, lekin 

asabiylashish... 

O'zimga dalda berish uchun xushtak chala 

boshladim, lekin bu yordam bermadi. Orqa 

eshikka qarab pichirladim: «Chiqaqol, Shams. 

Meni uzoq kutishga majbur qilma. Hovliga 

chiq». 

Lekin biron ovoz yo'q. Biron harakat yo'q. 

Hech nima yo'q-ku. 

To'satdan maydalab yomg'ir tomchilay 

boshladi. Men turgan joydan devor ortidagi 

yerlar yaxshi ko'rinib turardi. Tez orada kuchli 

yomg'ir yog'a boshladi, ko'chalarda suv daryo 

bo'ldi, men suyaklarimgacha ho'l bo'ldim. 

- La'nat bo'lsin! - dedim chidamsizlik bilan. - 

La'nat bo'lsin! La'nati! 

Men endi qatlni boshqa kunga ko'chirmoqchi 

bo'lib turgan edim hamki, shu on tomlar va 

yo'llarga qattiq urilayotgan yomg'ir 

tomchilarini bosib ketadigan keskin ovoz 

eshitilib qoldi. Kimdir hovliga chiqdi. 

Bu Shams edi. U qo'lida moychiroq 

---

ko'targancha, men tomonga yurib kelardi, u 

men yashiringan butalardan bir necha qadam 

narida to'xtadi. 

- Go'zal kecha, - dedi u. 

Men sarosimaga tushdim, o'zimni zo'rg'a bosib, 

xo'rsindim. Nahotki yolg'iz bo'lsa? Kim 

bilandir gaplashayaptimi? Yo o'ziga-o'zi 

gapirayaptimi? Yoki men uni hovlida 

kutayotganimni bildimikin? Lekin qanday qilib 

meni bilishi mumkin? Bu fikrlardan boshim 

yorilay derdi. 

Keyin miyamga yana bir dahshat fikr kelib 

qoldi: kuchli shamol va yomg'irga qaramasdan 

qo'lidagi chiroq qanday qilib yonib turipti?! 

Shuni o'ylagan zahotim etim jimirlab ketdi. 

Shame haqida tarqalgan har xil gap-so'zlarni 

esladim. Odamlar uni sehr-jodu qiladi; 

shunchaki o'z kiyimidagi bir nechta ipni 

bog'lab, odamni hangraydigan eshakka yoki 

ko'rshapalakka aylantirib qo’yishi mumkin, 

deyishardi. To'g'risi, men hech qachon bu 

bema'ni gaplarga ishonmaganman va 

---

ishonishni istagan ham emasman, lekin 

Shamsning qo'lidagi o'chmaydi chiroqni ko'rib, 

boshimdan oyog'imgacha titroq turdi. 

- Bir vaqtlar Tabrizda ustozim bor edi, - dedi 

Shams chiroqni yerga qo'yar ekan. U menga 

«hamma narsaning vaqtu soati bor», deb 

o'rgatgan edi. Bu oxirgi qoidalardan biri. 

Bu qanday qoidalar bo'ldi? Bu qanday jumboq? 

Men bu jumboqni tez echishim kerak, yo 

yashiringan joyimdan shartta chiqishim, yoki u 

menga orqasini o'girishini kutib turishim, lekin 

bu keyingisi bo'lishi amrimahol. Agar u 

mening shundoqqina yonida ekanimni bilsa, 

berkinishdan ma'no yo'q. Agar bilmasa, qanday 

chiqishni aniq hisobga olish kerak. 

Shu on hovli devori ortiga yashiringan uch 

kishining soyalarini ilg'adim. Ular men nima 

uchun darvishni o'ldirmayotganimni tushuna 

olmayotgan bo'lsalar kerak. 

- O'ttiz yettinchi sonli qoida, - gapida davom 

etardi Shams. - «Xudo vaqtni juda aniq 

hisoblaydi. Uning tartiboti shunchalar aniqki, 

---

yer yuzidagi barcha hodisalar aynan o'z vaqtu 

soatida sodir bo'ladi. Bir daqiqa oldin ham, bir 

daqiqa keyin ham emas. Soat hamma uchun 

birday yuradi. Har bir insonning sevgisi va 

o'limi uchun aniq vaqt ajratilgan». 

Shundagina u aynan men bilan gaplashayotgani 

menga yetib bordi. U shu yerda turganimni 

biladi. U buni men hovliga kirmasimdan 

oldinoq bilgan. Yuragim baland ovozda urib 

ketdi va atrofimda havo qolmaganday bo'ldi. 

Endi berkinishda ma'no yo'q edi. Gavdamni 

tiklab, butalar orasidan chiqdim. Yomg'ir 

qanday birdan boshlangan bo'lsa, shunday 

birdan to'xtadi va suqunat cho'kdi. Biz - qotil 

va qurbon - yuzma-yuz turardik, vaziyatning 

daxshatiga qaramasdan, hammayoq tinch va 

tabiiy edi. 

Men qilichimni sug'urdim va qulochkashlab 

urdim, lekin darvish kutilmaganda qilichni 

oson qaytardi. Yana urishga chog'landim, lekin 

qandaydir shovqin eshitildi, qayoqdandir 

to'qmoq va nayzalar bilan qurollangan oltita 

---

erkak paydo bo'ldi va darvishga hujum qila 

ketishdi. 

Hammasi aralash-quralash, yerga dumalashdi, 

keyin yana o'rinlaridan turib, hammasi har 

qayoqqa urila boshladi. Men buni hayrat va 

g'azab bilan kuzatib turdim. Hech qachon 

menga birovini o'ldirishga pul to'lab, o'zlari 

o'ldirayotganlarining guvohi bo'lmagandim. Bu 

uch yosh yigitning surbetligidan shunchalar 

jahlim chiqdiki, hatto ularni yaxshilab 

do'pposlab, darvishni qutqarishga ham tayyor 

edim. 

Lekin shu vaqt xujum qilayotganlardan biri jon 

holatda baqira boshladi: 

- Yordamga! Shoqol Bosh, tez! U bizni 

o'ldiradi! 

Men yashin tezligida qilichimni otib, xanjarni 

qinidan chiqardim va urishayotganlar tomonga 

otildim. Yetti kishi darvishni yerga bosib 

turishardi, men xanjarni uning yuragiga urdim. 

Faqat birgina xirillash otilib chiqdi, darvish 

hatto silkinmadi ham. 

---

Hammamiz birgalikda ajablanarli darajadagi 

yengil jasadni ko'tardik, olib borib quduqqa 

tashladik va shaloplash eshitilishini kutib 

turdik. 

Lekin hech nima eshitilmadi... 

- Bu nimasi? - chiday olmay dedi qotillardan 

biri. - U quduqda emasmi? 

- Quduqda, quduqda, - uni yupatishga urindi 

boshqa qotil. - U bu yoqqa chiqa olmaydi-ku! 

Hamma qo'rqib ketdi. Men ham. 

- Balki u quduq devoridagi biron ilgakka ilinib 

Qolgandir? - taxmin qildi uchinchisi. 

Bu haqiqatga biroz yaqinroq edi. Bo'lgan 

hodisaga iron bir tushuntirish bo'lishi kerak-ku, 

axir, garchi quduq devorida hech qachon hech 

qanday ilgak bo'lmasligini bilsak ham, baribir, 

xursand, bir-birimizni quchoqlab qo’ydik. 

Bir-birimizning ko'zlarimizga qaramaslikka 

harakat qilib, qancha vaqt o'sha yerda 

turganimizni bilmayman. Sovuq shamol 

hovlida jigarrang yaproqlarni uchirib yurardi. 

Baland osmondagi to'q ko'k zulmat 

---

chiqayotgan quyoshga o’z o'rnini 

bo'shatayotgan chog' edi. Biz hovlida uzoq 

qolgan bo'lsak kerak, har holda orqa eshik 

ochilib, bo'sag'ada odam ko'rinmagunicha 

turdik. Men uni darhol tanidim. Bu Mavlono 

edi. 

- Bu kim?! - qichqirdi u, ovozida bezovtalik 

bor edi. - Shu erdamisan, Shams? 

Darvishning ismini eshitgan zahotimiz, 

yettovimiz tum-taraqay qochdik. Olti kishi 

devor oshib g'oyib bo'ldi, men esa butalar 

orasidan xanjarimni axtarardim. Men bir on 

ham to'xtamaslik kerakligini bilardim, lekin bir 

qayrilib qaramaslikdan o'zimni tiya olmadim. 

Rumiy hovliga chiqayotganini, keyin chapga, 

quduq tomonga burilganini ko'rdim. U 

ko'tarilib, quduqqa qaray boshladi va to ko'zlari 

qorong'ulikka o'rgangunicha bir necha daqiqa 

kutib turdi. Keyin u yerdan sakrab tushdi, 

tizzalab o'tirib qoldi, ko'kraklariga mushtlab 

ketdi va quloqni teshgudek chinqirdi: 

- Ular uni o'ldirishipti! Ular mening Shamsimni 

---

o'ldirishipti! 

Men devor osha sakradim, darvishning qoniga 

belangan xanjarni ham unutib shunday 

chopdimki, umrimda bunchalik 

chopmaganman. 

 

 

Ella