Ishqqa oid qirq qoida

Alovuddin 

1244 yil, 16 dekabrь, Konьya. 

 

O'rtoqlarim bilan kiyik oviga ketgandik, 

shuning uchun darvish otamning yo'lini to'sib 

chiqqanida men shaharda emas edim. Ertasi 

kuni qaytgan edim. Shu vaqt ichida otamning 

Shams Tabriziy bilan uchrashuvlari tillarda 

---

doston bo'lipti. Bu darvish kim o'zi, nima 

uchun Rumiydek alloma unga shunchalik 

jiddiy munosabatda bo'ldi va unga hatto ta'zim 

ham qildi, deya odamlar hayron edilar. 

Bolaligimdan boshqa odamlarning otamga tiz 

cho'kkanlarini ko'rishga o'rganganman, lekin 

otamning shoh yoki buyuk vazirdan boshqa 

kimgadir tiz bukib ta'zim qilishini tasavvur 

ham qilmagan edim. Shuning uchun sira 

yolg'on gapirmaydigan va hech nimani 

bo'rttirib gapirmaydigan o'gay onam butun 

voqeani boshidan oxirigacha ro'y rost hikoya 

qilib bermagunicha, bu gaplarga ishonmadim. 

Xullas, gap-so'zlar rost ekan. Shams Tabriziy 

degan darbadar darvish chindan ham tumonat 

odamlar orasida otamga savol bergan ekan va 

eng ajablanarlisi, u endi bizning uyimizda dam 

olayotgan edi. 

Tomdan tarasha tushganday, hayotimizga kirib 

kelgan bu begona odam kim o'zi? Men uni o'z 

ko'zlarim bilan ko'rmoqchi bo'ldim va Kiradan 

so'radim: 

---

- Qani o'sha kishi? 

- O’zingni bos, - pichirladi xavotir bilan Kira. - 

Otang darvish bilan kutubxonada o'tirishipti. 

Bizga ularning ovozlari eshitilardi-yu, lekin 

so'zlarini ilg'ab bo'lmas edi. Kutubxona 

eshigini ochmoqchi bo'lib intildim, lekin Kira 

meni to'xtatdi: 

- Menimsa, sabr qilishingga to'g'ri keladi. Ular 

hech kim bezovta qilmasligini iltimos 

qilganlar. 

Otam bilan darvish kun bo'yi kutubxonadan 

chiqishmadi. Ertasi kuni ham shunday bo'ldi. 

Ular nima haqida bunchalik uzoq 

gaplashayotgan bo'lishlari mumkin? Otamdek 

inson bilan bu oddiy darvish orasida qanday 

yaqinlik bo'lishi mumkin? 

Bir hafta, ikki hafta o'tdi. Har kuni ertalab Kira 

nonushta tayyorlar va patnisda kutubxona 

eshigi yoniga qo'yib ketar edi. Ularga har 

qancha tansiq taom taklif qilinmasin, ertalab 

bir burda non va kechqurun bir piyola echki 

sutidan boshqasini rad etishardi. 

---

Shu vaqt mobaynida mening ko'nglimga 

qandaydir noxush xayollar kelar edi. Ertayu 

kech kutubxonaga bir qarash uchun yo'l 

qidirardim. Ular eshikni birdan ochib qolishsa, 

mening yashirincha gaplariga quloq solib 

turganimni bilib qolishsa, nima bo'lishi 

mumkinligini o'ylab ham o'tirmasdan, butun 

vaqtimni o'sha yerda, nimalarni 

gaplashayotganlarini bilishga urinib o'tkazdim. 

Lekin aniq gaplar o'rniga faqat g'o'ng'illagan 

ovozlar kelardi. Ichkarini ko'ra olmas edim 

ham. Pardalar tortib qo'yilgani uchun u yer 

g'ira-shira ko'rinardi, xolos. 

Bir kuni Kira meni kutubxona oldida shu 

alfozda ko'rib qoldi, lekin hech nima demadi. 

Lekin bu safar u uyda nimalar bo'layotganini 

mendan ham ko'ra ko'proq bilgisi kelayotgani 

aniq edi. Ayollar odatda o'z tabiatlaridagi 

qiziquvchanlikni uzoq tiyib tura olmaydilar. 

Akam Sultan Valad mening eshik oldida gap 

poylab turganimni ko'rib qolgach, butkul 

boshqacha munosabatda bo'ldi. Qattiq 

---

xo'mraydi va menga ko'zlaridan o't chaqnatib 

qaradi. 

- Odamlar ortidan, ayniqsa, o'z otamiz ortidan 

poylashga qanday hadding sig'di, - ta'na qildi u. 

Men yelka qisdim. 

- Aka, to'g'risini ayting, nahotki siz otamizning 

butun vaqtlarini qayoqdagi begona odam bilan 

o'tkazayotganlaridan bezovtalanmayotgan 

bo'lsangiz? O’z oilalarini butkul unutganlariga 

bir oydan oshdi. Bu sizni xafa qilmayaptimi? 

- Otamiz bizni unutmaydilar, - javob qildi 

akam. 

- Ular Shams Tabriziydek do'st topdilar. Sen 

esa, yosh boladay hiqillaguncha, otam uchun 

xursand bo'lsang yaxshi bo'lar edi. Agar sen 

uni chindan yaxshi ko'rsang, albatta. 

Faqat akam shunday gaplarni ayta oladi. Lekin 

men uning g'aroyib fe'liga o'rganib qolganman 

va undan xafa bo'lmadim. Sultan Valad 

hamisha itoatkor bola bo'lgan, oilamiz, qo'ni-

qo'shnilarimiz va tabiiyki, otamiz uchun ham 

suyukli. 

---

Otam va darvish kutubxonamizga bekilib 

olganlaridan keyin qirq kun o'tgach, g'alati 

g'ayrioddiy hodisa yuz berdi. Men keyingi 

vaqtda odatlanganimday, eshik ortida gap 

poylab turardim. Birdan sukunat cho'kdi va 

men kutilmaganda bu sukunatda darvishning 

ovozini aniq eshitdim: 

- Biz bu yerda suhbatlashayotganimizga qirq 

kun bo'ldi. Har kuni Ishqning qirq qoidasidan 

birini muhokama qildik. Va endi kutubxonani 

tark etsak yaxshi bo'lardi, deb o'ylayman. 

Ikkimizning bu yerga bekinib olganimiz sening 

yaqinlaringni xafa qilayotgan bo'lishi kerak. 

- Xavotir olmang, - e'tiroz qildi otam. - 

Xotinim va o'g'illarim mening bekilishim 

sababini tushunadigan kap-katta odamlar. 

- Xotiningiz haqida men hech nima 

bilmayman, lekin o'g'illaringiz xuddi tun bilan 

kun kabi bir-birlaridan juda farq qilishadi. 

Katta o'g'lingiz sizga itoatli, lekin kichigining 

tuyg'ulari boshqacha, deb qo'rqaman. Uning 

qalbini alam va hasad qoraytirgan. 

---

Jahldan qonim boshimga urildi. Meni hatto bir 

marta ham ko'rmay turib, men haqimda bunday 

deyishga qanday haddi sig'di? 

- U meni bilmaydi, deb o'ylaydi, lekin men uni 

bilaman, - davom etdi biroz sukutdan keyin 

darvish. - U meni eshik tirqishidan 

kuzatayotganida, men ham uni kuzatdim. 

Orqam muzdek bo'lib jimirlab ketdi va 

sochlarim tik turdi. Hech nima o'ylab o'tirmay, 

eshikni siltab ochdim va kutubxonaga kirib 

keldim. Otamning ko'zlari hayratdan dum-

dumaloq bo'lib ketdi, lekin tez orada 

hayratning o'rnini g'azab egalladi. 

-Alovuddin, sen jinni bo'ldingmi? Bizni 

bezovta qilishga qanday jur'at etding? 

- Siz avval undan nima uchun men haqimda 

bunday deganini nega so'ramaysiz? - xitob 

qildim men. 

Otam bir so'z ham aytmadi. U mening bu 

yerdaligim yelkasiga og'ir yuk bo'lib 

tushganday, menga qarab turar va og'ir nafas 

olardi. 

---

- Ota, iltimos. Kira sizni ko'rishni istaydi. 

Shogirdlaringiz ham. Nimaga siz qandaydir 

iflos darvishni deb sizni yaxshi ko'radigan 

olamlardan yuz o'girayapsiz? 

Shu so'zlarni aytdim-u, o'sha zahoti 

aytganimga pushaymon bo'ldim, lekin juda 

kech bo'lgan edi. Otam menga qarab turar va 

uning ko'zlarida mendan ko'ngli qolgani 

ko'rinib turardi. Men hech qachon uni bu 

alfozda ko'rmagan edim. 

- Alovuddin, marhamat qilginda, hoziroq 

kutubxonadan chiq, - dedi otam. - Biron tinch 

joyga borginda, qilgan ishing haqida o'ylab 

ko’r. O'z qalbingga nazar solmaguningcha va 

xatoingni tushunmaguningcha, menga gapirma. 

- Lekin, ota... 

- Chiq! - takrorladi otam va menga orqasini 

o'girib oldi. 

Yuragim qattiq siqildi, oyoqlarimda zo'rg'a 

turgancha kutubxonadan chiqdim. 

O'sha ondan boshlab men hayotimiz 

o'zgarganini va endi hech qachon avvalgiday 

---

bo'lmasligini tushundim. Onam vafotidan 

sakkiz yil o'tgach, ikkinchi marta yaqin 

insonim meni tashlagan edi. 

 

 

Rumiy