Ишнинг умумий тавсифи

         

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Said  Ahmad  asarlarida eskirgan so’zlarning qo’llanilishi 

 

 

Zamon  o’tishi, sharoit o’zgarishi  bilan ba’zi narsalar  yo’qoladi va shu 

bilan bir  qatorda  ularni  ifodalaydigan   so’zlar ham  iste’moldan  chiqib  

qoladi. Shuning  natijasida  ba’zi  so’zlar  eskiradi. 

 

Ayrim  vaqtlar tushunchalar  muomalada  bo’lgani holda, ular yangi  nom  

oladi. Bunday   qo’llanmay  qolgan  so’zlar ham  eskirgan  sanaladi. 

 

Yuqoridagi  fikrlardan  kelib  chiqqan holda tilda  so’zlarning eskirib  

qolishi ikki  xil bo’ladi: 

a)  arxaizmlar 

b)  istorizmlar  

Arxaizmlar  (yunoncha archaios  –  qadimgi

1

). Ma’lum  davr  uchun  

eskirgan, iste’moldan  chiqa  boshlagan  til birligidir. Sh.Rahmatullayev  

fikricha, arxaizmlar o’zi  nomlayotgan  voqelikni  anglatuvchi  leksik  birlik  

bilan  yonma-yon  yashaydi. Arxaik  so’zlar orqali ifodalanadigan  predmetlar  

mavjud bo’ladi, biroq u  predmetlar avvalgi  nomlari(eskirgan so’zlari) bilan  

                                                 

1

 Hojiyev  A. Tilshunoslik  terminlarining  izohli  lug’ati. T.: “Fan”, 2002, 18b 

---

 

54 

emas, balki yangi so’zlar, ya’ni ekvivalentlari  bilan  ifodalanadi.

1

  Arxaizmlar  

badiiy  matnda tasvirlanayotgan davr  voqeligini real tasvirlash,  asarning  

tarixiylik  ruhini ta’minlash  maqsadida  qo’llaniladi va “ular   o’z o’rnini  

boshqa  leksemaga  bo’shatib  bergan  leksik  birliklar”

2

  bo’lib, adib  asarlarini  

o’rganish  jarayonida  quyidagi o’rinlarda  bunday  so’zlarga duch  keldik: 

1. 

–Yolvoraman.  Sabiylarimga  rahm  qiling. Umrim bo’yi qulingiz  

bo’lay. (“Jimjitlik”, 47b). Biz ushbu  misoldagi  “sabiy”  leksemasini  tahlilga  

tortdik. “Sabiy”  leksemasi hozirgi  kunda iste’mol  doirasida bo’lmasa-da, 

uning  o’rniga go’dak, bola, yigitcha(O’TIL, III, 410b) leksemalari ishlatiladi.   

2.