+ишло+ хыжалик ишлаб чи+ариш фондлари ва

К У Н Ж У Т
Халқ хўжалигидаги аҳамияти ва тарқалиши. Кунжут-тропик экин, асосан мой олиш мақсадида экилади. Кунжут мойли экинлар ичида энг кўп мой берадиган ўсимлик ҳисобланади ва бу жиҳатдан у мойли экинлар ичида алоҳида ажралиб туради. Кунжут уруғи таркибида мой 48-63 %, оқсил 16,3-19 %, эрувчи углеводлар 15,7-17,5 % ни ташкил этади. Кунжутдан олинган мойнинг сифати жуда юқори бўлиб озиқ-овқат, қандолат, консерва саноатида ва тиббиётда кўп фойдаланилади. Шунингдек, унинг уруғидан жуда юқори сифатга эга бўлган ҳолва ва маргарин каби маҳсулотлар таёрланади.
Кунжут Арабистон, Месопотамия, қадимги Греция ва Кичик Осиёда эрамиздан олдин, Хитойда эрамизнинг бошларидан экила бошланган.
Ўрта Осиёга қадимги Ҳиндистон (Панжоб) орқали кириб келган. Ҳиндистонга эса Эфиопия орқали келтирилган.
Кунжут бир йиллик, ўтсимон, поясининг баландлиги 1-1,7 м гача бўлган тик ўсувчи ўсимлик. У иссиқлик, ёруғликка талабчан, вегетеция даври қисқа, 75-120 кун давом этади. Совуққа чидамсиз, -3⁰ да совуқ уради. Шунинг учун унинг ўсиши ва ривожланиши учун қулай шароит яратиб бериш зарур. Уруғи 15-18⁰ ҳароратда уна бошлайди. Иссиқлиги 20⁰ бўлган нам тупроқда тез унади. 3-4 кунда униб чиқади. Ҳаво ҳарорати 23-25⁰ бўлганда унга бир меъёрда ўсиши учун энг қулай ҳарорат ҳисобланади. Кунжут намликни кўп бўлишини ёқтиради, айниқса униб чиқиши ва гуллаш даврида намликка талабчан. Агар тупроқда намлик етишмаса кам гуллайди ва ҳосилдорлиги кескин камаяди. 3-4 марта суғорилади. У қурғоқчил ва иссиқликка чидамли. Бўз тупроқларда, ғовакли, унумдор ва бегона ўтлари кам бўлган тупроқларда яхши ўсади. Оғир, соз ва шўрланган тупроқлар унинг учун ноқулай ҳисобланади.
12-жадвал
Жаҳон мамлакатларида кунжут уруғи йиғими, 2000 йил

Мамлакатлар	Ялпи ҳосили, млн.т. ҳисобида	Мамлакатлар	Ялпи ҳосили, млн.т. ҳисобида	Мамлакатлар	Ялпи ҳосили, млн.т. ҳисобида
Хитой	0,72	Мьянма	0,3	Уганда	0,1
Ҳиндистон	0,55	Судан	0,22	Нигерия	0,07

Жаҳон мамлакатларида 2000 йил 2,7 млн. кунжут уруғи йиғиб олинди. Кунжут уруғи Хитой, Ҳиндистон ва Мьянмада энг кўп етиштирилган. Шунингдек Африка мамлакатлари ҳам Осиё мамлакатларидан кейинги ўринларни эгаллайди (12-жадвалга қаранг)