Ishlatish joylari keltirilgan

V–BOB. SIQILUVCHAN ELEMENTLARNING MUSTAHKAMLIGINI HISOBLASH

1. Siqiluvchan elementlarning turlari va ularning qo‘llanilishi

Markaziy siqiladigan elementlarga shartli ravishda bino va inshootlarning o‘rta ustunlarini, tashqi yuklar tugunlarga qo‘yilgan hovonli fermalarning yuqori tasmalari, bazi bir hovonlari va ustunlarini (5.1–rasm) misol keltirish mumkin (5.1–rasm). Haqiqatda to‘sinlar, to‘siqlar, bino devorlari, fermaning yuqori poyaslari va ustunlari, to‘g‘ri burchakli rezervuar devorlari, tuproq yoki suyuqlikning yon bosimini qabul qiluvchi elementlar, qishloq ho‘jalik qurilishida ishlatiladigan ramalar elementlari kiradi. Ishlab chiqarish va ularni qo‘llashda kelib chiqadigan geometrik o‘lchovlardagi xato va kamchiliklar natijasidan, elementlarning ko‘ndalang kesimidagi betonning bir turda emasligi va bo‘ylama armatura xolatining o‘zgaruvchanligidan markaziy siqilish vujudga kelmaydi. Hisoblashda e’tiborga olinmagan faktorlar sababli kelib chiqadigan ekssentrisitetlarni tasodifiy ekssentrisitet e_a deyiladi. Tasodifiy ekssentrisitet e_a ning o‘lchovlarini qiymati quyidagicha qabul qilinadi: 1/600 element uzunligi yoki 1/30 element kesimi balandligiga teng deb qabul qilinadi.

1. 
   – rasm.Siqilgan elementlar: a–nomarkaziy siqiluvchan ustunlar; b–ustunlar, bir vaqtda sinalayotgan bo‘ylama siqiluvchi kuch N va moment M; v–siqilgan ferma elementlari; g – er osti rezervuar devori.
   

Bo‘ylama siquvchi kuch N va eguvchi moment M ning bir vaqtdagi

ta’sirini hisoblash uchun boshlang‘ich ekssentrisitet
e_ON  M / N bilan

hisoblangan moment M bilan almashtirish mumkin. (rasm.5.1).
To‘sinlarning ish turiga ko‘ra ularning ko‘ndalang kesimlari va armaturalash belgilanadi. (5.2–rasm). Kichik ekssentrisitetlarda

tasodifiy ekstrisitet mavjud bo‘lganda to‘sinlarning ko‘ndalang kesimi ko‘rinishini to‘g‘ri to‘rtburchak, aylana va doiraviy shaklda qabul qilinadi (faqat tasodifiy ekssentrisitet mavjud bo‘lganda).

2. 
   –rasm. Siqilgan elementlarni armaturalash:
   

a–kichik; b–katta; v–nihoyatda katta. Bo‘ylama kuchi qo‘yilishi

Katta ekssentrisitet bo‘lgan holatida
(e₀  e_ON  e_ )
ko‘ndalang kesim

ko‘rinishini to‘g‘ri to‘rtburchak shaklida, o‘ta katta bo‘lganda esa ikki shaxobchali shaklda qabul qilinadi.

Kvadrat va to‘g‘ri to‘rtburchak kesimli to‘sinlar o‘lchovi 500 mm gacha bo‘lganda oraliq masofa 50 mm karrali, 500 mm dan katta bo‘lganda o‘lchovlarda 100 mm karrali qabul qilinadi. Kesimi to‘g‘ri burchakli

bo‘lganda tomonlar nisbatini
h  (1,3  3)b
chegarasida qabul qilinadi.

Bo‘ylama ishchi armatura elementning ko‘tarish xususiyatini oshirish uchun, tasodifiy ekssentrisitet ta’sirini, betonning bir turda emasligini va betonning oquvchanligini kamaytirish uchun xizmat qiladi.

To‘sinlarni diametri 12 – 40 mm li bo‘ylama sterjenlar A–II va A– III sinf po‘latidan va A–I va Bp–I sinf po‘latidan ko‘ndalang sterjenlar bilan armaturalanadi. Egiluvchan ishchi armaturalarni normal kesim perimetri bo‘yicha tekis joylashtiriladi. Armaturalash simmetrik va nosimmetrik bo‘lishi mumkin.
Simmetrik armaturalashda qarama–qarshi qirralarida bir xil armatura qo‘llaniladi. Ishchi sterjenlar bir–biridan 400 mm gacha masofa oralig‘ida joylashtiriladi. Agar, ishchi sterjenlar o‘qi oralig‘i 400 mm dan ortiq bo‘lsa ular orasiga 12 mm dan kam bo‘lmagan diametrli konstruktiv armatura ishlatiladi.
Ko‘ndalang kesimda bo‘ylama ishchi armaturani iloji boricha element yuzasiga yaqinroq qilib, muxofaza qatlami minimal qalinligiga rioya qilgan xolda, ya’ni sterjen diametridan kam bo‘lmagan va 20 mm dan kam bo‘lmagan, masofada joylashtiriladi. Siqilgan elementlar ko‘ndalang kesimini bo‘ylama armatura bilan ko‘paytirish armaturalash
^{koeffitsienti orqali baholanadi} (%) ^{. Tasodifiy ekssentrisitetli}

elementlarda
  (A_s  A'_s ) /(bh)
nisbati, hisobiy ekssentrisitetli

elementlarda esa –
  A_s /(bh₀ ) va
'  A'_s / bh₀
nisbati orqali anqlanadi.

Iqtisodiy nuqtai nazardan armaturalashning optimal protsenti 1...2 deb qabul qilinadi, elementlar egiluvchanligiga ko‘ra minimal miqdor

o‘rnatiladi, u hisobga olinmagan ta’sirlarni qabul qilishni ta’minlaydi (xarorat, qisqarish) va yorilish hosil bo‘lganda tez sinishning oldini oladi. Hisobiy ekssentrisitetli elementlarda

_min%  0,05  0,25%
tasodifiy ekssentrisitetli elementlarda esa uni ikki

marta oshiriladi. Maksimal qiymati
  3%
miqdorda tavsiya etiladi,

armaturalashning yuqori miqdorda qo‘yilishi dalillarga mos kelgan xolatlardagina ruxsat beriladi.

Elementlardagi armaturaning bo‘ylama ishchi loyihaviy xolati ko‘ndalang armaturalar yordami bilan ta’minlanadi. Xomutlar oralig‘i
R_SC  400 MPa bo‘lganda 500 mm dan oshirmasdan va 20 d dan ortiq
bo‘lmagan payvandlanadigan karkaslarda yoki 15 d dan ortiq bo‘lmagan

to‘qima karkaslarda qo‘llaniladi. Agar
R_SC  450
MPa bo‘lsa xomutlar

oralig‘i 400 mm dan va 15 d dan ortiq bo‘lmasligi kerak.
Bo‘ylama armaturalar miqdori bilan 3% dan ortiq bo‘lganda xomutlar oralig‘i 300 mm dan oshirmay va 10 d qabul qilinadi. Xomutlar oralig‘i belgilanganda 12 mm diametrli konstruktiv bo‘ylama sterjenlar e’tiborga olinmaydi.
Nomarkaziy siqilgan elementlarni beton sinfi V15 dan past bo‘lmasligi, og‘ir yuklantirilganda esa V25 dan past bo‘lmagan betonlarni qo‘llash kerak.