Ishlash prinsipini

---

2-LABORATORIYA ISHI 
DIFMANOMETRLI SARF O‘LCHAGICHNING 
ISHLASH PRINSIPINI 
O‘RGANISH
 
Ishdan maqsad 
Sarf o‘lchagichdagi tipik zvenolarda boradigan qonuniyatlarni tushunib olish, 
strukturasini soddalashtirishni misollarda ko‘rish, o‘lchash asbobini xususiyatlarini 
mashinali eksperiment yordamida o‘rganish. 
Asosiy qism
Modda sarfini o‘lchash va miqdorini hisoblash metodlari ko‘p va xilma-xildir. 
Ularni birinchi navbatda obyektning turlariga qarab xarakterlash mumkin: 1) truba orqali 
o‘tadigan suyuqlik va gazsimon moddalar miqdorini o‘lchash metodlari; 2) sochiluvchan 
moddalar sarfini o‘lchash metodlari; 3) sanaladigan qattiq jismlar va narsalarni xisoblash 
metodlari. 
Truba orqali o‘tadigan suyuqlik va gazsimon moddalarni o‘lchash va hisoblash ikki xil 
texnik qurilma yordamida bajariladi: 1) sarf o‘lchagichlar —vaqt birligi ichida quvurdan 
o‘tadigan modda hajmini yoki massasini o‘lchaydi, o‘lchov birligi hajm bo‘yicha — м
3 
/с; massa bo‘yicha—кг/с; 2) schyotchiklar—vaqt (t
1
– t2) oralig‘ida o‘tayotgan 
materiallarining uzunligini, moddaning hajmi yoki massasini o‘lchaydi. 
Ishlab chiqarishda sarf o‘lchagichlarning quyidagi turlaridan foydalaniladi: 
1. 
Bosim farqlari o‘zgarishiga asoslangan sarf 
o‘lchagichlar; 
2. 
Bosim farqlari o‘zgarmas sarf 
o‘lchagichlar; 
3. 
Satx 
o‘zgarishiga 
asoslangan 
sarf 
o‘lchagichlar; 
4. 
Induksion sarf o‘lchagichlar. 
Modda sarfi q bilan bosimlar farqi 

Р1 = Р1' - Р2'
orasidagi bog‘lanish juda murakkab bo‘lgani sababli, 
uning to‘liq matematik ifodasini topib bo‘lmaydi. 
Difmanometrli sarf o‘lchagich.
Trubadagi suyuq 
modda oqimining sarfini bosim tushishi bo‘yicha 
o‘lchaydigan asboblar komplekti oqimni toraytiradigan 
qurilma (diafragma, soplo va Venturi soplosi) va sarfi 
bo‘yicha darajalangan differensial manometrdan iborat 
bo‘ladi.
Sarfni 
o‘lchash 
uchun 
qo‘llaniladigan 
difmanometrning prinsipial sxemasi 1-rasmda 
ko‘rsatilgan. 
Sarfi o‘lchanadigan suyuqlik truba 1 dan o‘tganda 
diafragma 2 oqimni toraytiradi, natijada bosim Р2
bosim Р
1
ga qaraganda kamayadi va bosimlar faqi 

Р = 
Р1 – Р2 hosil bo‘ladi.
Bosimlar farqi

Р ta’sirida prizma 4 da o‘rnatilgan 
simobli U cimon manometr 3 bir tomonga (chapga) og‘adi. Bu og‘ish burchagiga 
muvofiq induksion sezgich 5 dan chiquvchi kuchlanish o‘zgaradi. Kuchlanishni og‘ishi 
elektron kuchaytirgich 7 da kuchaytirilib ijro etuvchi element servomotorni 
boshqaruvchi o‘rami 8 ga ta’sir qiladi va motor kulachok 9 ni burib, richag 10 ni 
yuqoriga ko‘taradi. U bilan bog‘langan prujina 6 taranglanib U simon naychani tik 

---

holatga qaytaradi. Motor aylanishi bilan burilgan strelka bosimlar farqiga 

Р ga muvofiq 
vujudga kelgan sarfni ko‘rsatib turadi. 
Ishni bajarish tartibi 
Struktur sxemasini ko‘raylik: 
2- rasm. Sarf o‘lchagichning struktura sxemasi
 
1,4,5- kuchaytirish zvenolari; 3- integralash zvenosi; 2- 
solishtirish elementi.
 
Chap tirsakdagi N1 kuch cuyuqlikni 
surib, o‘ng tirsakda hosil bo‘ladigan gidrostatik kuch 
bilan solishtirib turadi, toki ular bir-biriga tenglashguncha, demak ishlash prinsipi 
difmanometrli sarf o‘lchagichda kuchlarni muvozanatlashishiga asoslanadi. 
Suyuqlik manometrini ishlash prinsipini soddaroq quyidagi ko‘rinishda 
ifodalaymiz. Bu yerda ikkita zanjir ifodalagan, ya’ni: 
- to‘g‘ri zanjir, kirish signali 
Р
ор
, chiqish signali 
—
Н
; 
- teskari zanjir, kirish signali – 
Н
, chiqish signali 
— 
Nг.
Nazorat savollari 
1.
Bosim farqlari o‘zgarmas sarf o‘lchagichlarning ishlash prinsipini 
tushuntiring. 
2.
Satx o‘zgarishiga asoslangan sarf o‘lchagichlar sanoatda qayerlarda qo‘llaniladi 
3.
Schyotchiklar qanday sarf turlarini o‘lchashga asoslangan 
4.
Sarf o‘lchagichning o‘tish funksiyasini keltirib chiqaring