|
Xorij firmalari amaliyotida balansning “Aktiv” tomonida, korxona aktivlari masalan, AQSH firmalarida, “Joriy aktivlar, “Investitsiyalar”, “Binolar va jihozlar” va “Nomodiy aktivlar”, balansning “Passiv” tomonida esa, korxona passivlari, “Qisqa muddatli kreditor qarzlar”, “Uzoq muddatli kreditor qarzlar” va “Kapital” deb nomlangan guruhlarda ko’rsatiladi (4-jadval).
4-jadval
AQSH firmalarida tuziladigan balans ko’rinishi
t/r
|
Balans moddalari
|
so’mma
|
|
Aktivlar
|
|
|
1. Joriy aktivlar
|
|
1
|
Kassa
|
|
2
|
Qisqa muddatli investitsiyalar
|
|
3
|
Olinadigan veksellar
|
|
4
|
Tovarlar
|
|
5
|
Bunak bilin to’langan sug’urta
|
|
6
|
Magazin uchun jihozlar
|
|
7
|
Ofis uchun jihozlar
|
|
|
Aylanma aktivlarning jami
|
|
|
2. Investitsiyalar
|
|
8
|
Kelgusida foydalaniladigan yer
|
|
|
3. Ko’chmas mulk, binolar va jihozlar
|
|
9
|
Er
|
|
10
|
Binolar
|
|
11
|
Hisoblangan eskirish: ayrib tashlanadi
|
|
12
|
Ishlab chiqarish jihozlari
|
|
13
|
Hisoblangan eskirish: ayrib tashlanadi
|
|
14
|
Ofis uchun jihozlar
|
|
15
|
Hisoblangan eskirish: ayrib tashlanadi
|
|
|
Ko’chmas mulk, binolar va jihozlarni jami
|
|
|
4. Nomoddiy aktivlar
|
|
16
|
Savdo markalari
|
|
|
Aktivlarni jami
|
|
|
5. Passivlar
|
|
|
Qisqa muddatli kreditor qarzlar
|
|
17
|
To’lovga olingan schyotlar
|
|
18
|
Berilgan veksellar
|
|
19
|
Ish haqi bo’yicha qarz
|
|
|
Qisqa muddatli kreditor qarzlar jami
|
|
|
6. Uzoq muddatli kreditor qarzlar
|
|
20
|
Berilgan garovlar
|
|
|
Passivlarni jami
|
|
|
Kapital
|
|
21
|
Korxonaning o’zini kapitali
|
|
|
Passivlar va kapitalni jami
|
|
Angliya firmalaridaesa, korxona aktivlari “Oborotda bo’lmagan aktivlar”, “Asosiy vositalar ( moddiy aktivlar)”, “Oborot (joriy) aktivlar”, “Kreditorlar: yil davomida to’lanadigan summalar”, “Sof oborot (joriy) aktivlar”, va “Kreditorlar: bir yildan ortiq davrda to’lanadigan summalar” va korxona passivlari “Jalb qilingan aktsioner kapitali”, “Eng kam qiymati qo’shimchalar” va “Foyda va zararlar schyoti” kabi alohida manbaalar yoki guruhlangan manbaalar bo‘yicha ko‘rsatiladi (5-jadval).
Xorij firmasining faoliyatidan keltirilgan misoldan (balansdan) ko’rinib turibdiki balans ularning moblag’lari va mablag’larning paydo bo’lish manba’lari haqida batafsilroq axborot olish imkoniyatini beradi.
5-ma’ruza: Xo’jalik muomalalari ta’sirida balansda sodir bo’ladigan O’ zgarishlar tavsifi.
Reja:
1. Xo’jalik muomalalari ta’sirida balansda sodir bo’ladigan o’zgarishlar
2. Respublikamiz korxonalarida tuzilayotgan balanslar bilan xorijiy davlatlarda tuzilayotgan balanslar o’rtasidagi umumiy bog’liqlik va farqlar.
Pedogogik texnologiya: Aqliy hujam.
1. Xo‘jalik muomalalari ta’sirida balansda sodir bo‘ladigan o‘zgarishlar. Korxonalar faoliyatining hamma bosqichlarida moddiy qiymatliklarni kelishi, chiqib ketishi, ish haqi hisoblash, mol yetkazib beruvchilar bilan hisob-kitoblar, yangi mahsulot yaratish, mahsulotlarni sotish, xaridorlardan olingan pul mablag‘larini aks ettirish va boshqa shu kabi ko‘p sonli xo‘jalik muomalalari doimo sodir bo‘lib turadi. Xo‘jalik muomalalari, xo‘jalik mablag‘larini tarkibi, joylanishi va ularni tashkil topish manbaalarini miqdoran, shaklan va mazmunan o‘zgartiradi. Bu o‘zgarishlar buxgalteriya balansi moddalariga ham ta’sir etib, ularni ko‘payishga yoki kamayishga olib keladi, ammo balans aktivi va passivining tengligi saqlanib qoladi.
6-jadval
“Toshmuhammad hoji” ishlab chiqarish – tijorat xususiy firmasining 2016 yil 1 yanvar holatiga balansi (ming so‘mlarda).
T.r.
|
Aktiv moddalar
|
Summa
|
Tr.
|
Passiv moddalar
|
Summa
|
1
|
Asosiy vositalar
|
9400,0
|
1
|
Ustav kapitali
|
12000.0
|
2
|
Tovarlar
|
3280,0
|
2
|
Foyda
|
4118.3
|
3
|
Pul mablag’lari
|
5529,8
|
3
|
Kelgusi davr sarflari
|
13758.9
|
4
|
Debitorlar:
-bunak to’lovlari
-boshqa debitorlar
|
12390,7
980,0
|
4
|
Kreditorlar:
-byudjetga qarz
-mehnatga haq to’lash bo’yicha qarz
|
1157,9
545,4
|
|
Balans_jami:__31580,5_____Balans_jami'>Balans jami:
|
31580,5
|
|
Balans jami:
|
31580.5
|
“Toshmuhammad hoji” ishlab chiqarish – tijorat xususiy firmasining balansida aks ettirilgan xo’jalik mablag’lari va ularning tashkil topish manba’lariga xo’jalik operatsiyalarini ta’sirini qo’ydagi misollarda ko’rib chiqamiz: Birinchi operatsiya: 2016 yil 5 yanvar kuni 19441608-sonli pul cheki bilan bankdagi hisob raqami schyotidan korxona kassasiga ish haqi berish uchun 4000,0 so’m pul olindi va kirim qilindi. Bu operatsiyadan so’ng balansning “Pul mablag’lari” moddasi 4000,0 so’mga kamayadi, “Kassa” moddasi esa 4000,0 so’mga ko’payadi. Operatsiya sodir bo’lgunga qadar balansning “Pul mablag’lari” moddasida 5529,8 so’m mablag’ bor edi. Endilikda 1129,8 so’m (1129,8-4000,0) mablag’ qoldi. Bir vaqtning o’zida “Kassa” moddasi 4000,0 so’maga ko’paydi. Binobarn, balansning aktiv tomonida “Kassa“ moddasi kiritiladi va u yerda 4000,0 so’m ko’rsatiladi. Bu operatsiya ta’sirida balansning aktiv moddalarida ichki o’zgarish sodir bo’ldi. Bunda pul mablag’ini bir joydan ikkinchi bir joyga kuchishi kuzatiladi. Balansning umumiy qiymati o’zgarmay, uning aktiv va passiv tomonlaridagi tenglik saqlanib qoladi (7- jadval).
7- jadval
Birinchi operatsiyadan keyin balans ko’rinishi (ming so‘mlarda).
T
r
|
Moddalar
|
Summa
|
Tr
|
Moddalar
|
Summa
|
1
|
Asosiy vositalar
|
9400,0
|
1
|
Ustav kapitali
|
12000.0
|
2
|
Tovarlar
|
3280,0
|
2
|
Foyda
|
4118.3
|
3
|
Pul mablag’lari
|
1129,8
|
3
|
Kelgusi davr sarflari
|
13758.9
|
4
|
Kassa
|
+400,0
|
4
|
|
|
5
|
Debitorlar:
-bunak to’lovlari -boshqa debitorlar
|
12390,7
980,0
|
5
|
Kreditorlar:
-byudjetga qarzlar
-ish haqi bo’yicha qarz
|
157,9
545,4
|
|
Balans
|
31580,5
|
|
Balans
|
31580,5
|
Ikkinchi operatsiya. Firma jamoasining 2016 yil 10 yanvar kungi qaroriga binoan foyda hisobidan rezerv fondi tashkil qilindi–2000,0 s. Mazkur operatsiya korxona foydasini 2000,0 so’mga kamaytirib, bir vaqtning o’zida shuncha summaga korxonada rezerv fondi tashkil qilinganligini bildiradi. Ikkinchi operatsiya natijasida mablag’lar manbaalarida o’zgarish sodir bo’ladi. Bir mablag’ manbaasining kamayishi (foyda) hisobiga, ikkinchi manba (rezerv fondi) tashkil bo’ladi. Natijada balans passiv tomonining ikkita moddasida ichki o’zgarish yuz berib, balans tomonlari o’rtasidagi tenglik saqlanib qoladi va uning umumiy qiymati o’zgarmaydi. Operatsiya sodir bo’lgunga qadar korxona mablag’i foyda shaklida mavjud edi. Endilikda u o’zining shaklini va mazmunini o’zgartirib rezerv fondiga aylandi (8- jadval)
8-jadval
Ikkinchi operatsiyadan keyin balans ko’rinishi (ming so‘mlarda).
Tr
|
Moddalar
|
Summa
|
Tr
|
Moddalar
|
Summa
|
1
|
Asosiy vositalar
|
9400,0
|
1
|
Ustav kapitali
|
12000.0
|
2
|
Tovarlar
|
3280,0
|
2
|
Foyda
|
2118,3
|
3
|
Pul mablag’lari
|
1129,8
|
3
|
Kelgusi davr sarflari
|
13758.9
|
4
|
Kassa
|
4000,0
|
4
|
Rezerv fondi
|
+2000,0
|
5
|
Debitorlar:
-bunak to’lovlari
-boshqa debitorlar
|
12390,7
980,0
|
5
|
Kreditorlar:
byudjetga qarzlar
ish haqi bo’yicha qarz
|
1157,9
545,4
|
|
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
