Ishlabchiqarishda boshqaruv fakulteti «buxgalteriya hisobi va audit» kafedrasi

24- jadval

BUXGALTERIYA UCHYOTINI MILLIY ANDOZALARI

№	O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi tomonidan tasdiqlangan	BHMS raqami	BHMSNING NOMLARI
	26.07.1998 y. N 17-07/86	0	Moliyaviy hisobotni tayyorlash va taqdim etish uchun konseptual asos
	26.07.1998 y. N 17-17/86	1	Hisob siyosati va moliyaviy hisobot
	20.08.1998 y. N 41	2	Asosiy xo‘jalik faoliyatidan tushgan daromadlar
	25.08.1998 y. N 43	3	Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot
	27.08.1998 y. N 44	4	Tovar-moddiy zahiralar
	09.10.2003 y. №114	5	Asosiy vositalar
	12.05.2004 № 75-	6	Ijara hisobi
	12.10.1998 y. N 49	7	Nomoddiy aktivlar
	14.10.1998 y. N 50	8	Jamlangan moliyaviy hisobotlar va sho‘ba xo‘jalik jamiyatlariga sarmoyalarni hisobga olish
	16.10.1998 y. N 51	9	Pul oqimi to‘g‘risidagi hisobot
	19.10.1998 y. N 52	10	Davlat subsidiyalarining hisobi va davlat yordami bo‘yicha ko‘rsatiladigan ma’lumotlar
	03.12.1998 y. N 64	11	Ilmiy tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlab chiqishlarga xarajatlar
	23.12.1998 y. N 65№	12	Moliyaviy investitsiyalarni hisobga olish
	1.03.2004 y. №36	14	Xususiy kapital to‘g‘risida hisobot
	12.03.2003 y. № 45	15	Buxgalteriya balansi
	30.10.1998 y. N 57	16	Buxgalteriya balansi tuzilgan sanadan keyingi xo‘jalik faoliyatning nazarda tutilmagan holatlari va yuz beradigan hodisalari
	02.11.1998 y. N 58	17	Kapital qurilishga oid pudrat shartnomalari
	19.10.1999 y. N EG/17-19-2075	19	Inventarlashni tashkil etish va o‘tkazish
	23.11.1999 y. N 87	20	Kichik tadbirkorlik subyektlari tomonidan soddalashtirilgan tartibda hisob yuritish va hisobotlar tuzish to‘g‘risida
	12.11.2003 y. 1181-1-son	21	Xo‘jalik yurituvchi subyektlar moliyaviy-xo‘jalik faoliyatining buxgalteriya hisobi schyotlar rejasini qo‘llash bo‘yicha yo‘riqnoma
	23.03.2004 y.№51	22	Chet el valyutasida ifodalangan aktivlar va majburiyatlarning hisobi
	12.04.2005 y. №37	23	Qayta tashkil etishni amalga oshirishda moliyaviy hisobotni shakllantirish
	05.08.2009 y. №79	24	Qarzlar bo‘yicha xarajatlar hisobi

Lekin hali yechimini topilmagan ishlar yetarlicha mavjud. Xususan, buxgalteriya uchyotining dastlabki hujjatlarida qaytarib to‘ldiriladagan ko‘rsatkichlar mavjud. Shuning uchun dastlabki hujjatlarni standartlash va unifikatsiya qilish, tuziladigan hujjatlar sonini, yig‘ma hujjatlar tuzish asosida kamaytirish. Masalan, yalpi ishlab chiqarish korxonalarida, belgilangan me’yorlar doirasida har kuni materiallar yoki boshqa moddiy qiymatliklar bir martalik talabnoma yoki limit-zabor kartalari bilan ishlab chiqarish tsexlariga beriladi. Bir marta tuziladigan birlamchi hujjatlarni jamlovchi hujjatlar bilan almashtirib ularni bir oyda ikki marta rasmiylashtirish yoki materiallarni ombor kartochkalarini moslashtirib o’sha kartochkalarda imzo chekib mahsulotlarni ishlab chiqarishga berish tartibini joriy qilish mumkin. Hujjatlarni rasmiylashtirishni to‘liq shaxsiy kompyuterlar yordamida bajarish bugungi kunning eng dolbzarb masalalaridan biri bo‘lib qolgan. Yuqorida ta’kidlab o’tganimizdek, moliyaviy buxgalteriya hisobini tashkillash bo‘yicha 24 ta milliy standartlar ishlab chiqilib bosqichma-bosqich tadbiq qilinmoqda. Biroq boshqaruv uchyoti bo‘yicha me’yoriy hujjatlar hali hozir yetarlicha ishlab chiqilmagan. Ma’lumki, korxonalarni ish samaradorliklarini oshirishda, ularning faoliyatlarini yanada rivojlantirishni ichki imkoniyatlarini topishda bashqaruv uchyotining roli katta. Bunday kamchiliklarni bartaraf etish uchun eng avvalo ishlab chiqarish xarajatlarini uchyotga olish va mahsulotlar tannarxini kalkulyatsiya qilish masalalari bo‘yicha yagona namunaviy nizom ishlab chiqilsa maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Namunaviy nizom iqtisodiyotni alohida tarmoqlarida, ularning faoliyat xususiyatlaridan kelib chiqqan holda tarmoq yo‘riqnomalarini ishlab chiqishga, piravad natijada boshqaruv uchyotini yagona, nazorat qilish imkoniyati bo‘lgan, tizimda tashkillash mumkin bo‘ladi. Boshqaruv uchyotini bunday tashkillash ishlab chiqarish xarajatlari ustidan nazorat o‘rnatish, mahsulotlar tannarxiga ta’sir etadigan omillarni topish imkoniyatini beradi. Bunday tashkiliy tadbirlar tannarxni pasaytirish yo‘llarini ko‘rsatib beradi bu esa, korxonani foydasini oshishga, uning foydalilik darajasini ko‘payishga olib keladi.

Buxgalteriya hisobini tashkil qilish deganda korxonalar xo‘jalik faoliyatida sodir bo‘ladigan iqtisodiy operatsiyalar haqida mukammal, ishonchli, aniq axborotlar olish va ishlab chiqarish resurslaridan maqsadli foydalanishni nazorat qilish bo‘yicha korxonada yaratilgan sharoitlar tizimi tushuniladi.

Hisob ishlarini tashkil qilishda ma’lum bir qoidalarga rioya qilinadi. Xorij adabiyotlarida hisob ishini tashkil qilishning quyidagi qoidalari mavjudligi ko‘rsatib o‘tilgan:

1. Mehnatning taqsimlanishi «Oddiy ish bajaruvchi» faoliyati. Bunda hisob va hisobot ishlari ma’lumotlarni yig‘ish va guruhlashga yo‘naltiriladi.

2. Ma’lumotlarni qamrab olish, hamma ish tezkor hisobni olib boruvchiga biriktiriladi. Ular hisob registrlarida xo‘jalik jarayonlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni yozib boradilar.

3. Nazoratdagi raqobat, bu hisob-kitob kaliti hisoblanadi. Unda ko‘rsatkichlar solishtirilganda ular bir-birlariga mos kelishi kerak yoki buni manfaatlar to‘qnashuvi, deb atash mumkin.

4. Haqiqiy buxgalteriya, ro‘yxatga olish bilan shug‘ullanuvchi buxgalter jarayonlarni ro‘yxatga olish jurnalini to‘ldiradi va buxgalteriya yozuvini (pravodka) tuzadi.

5. Uslubiy mustaqillik, har bir firma va korxona buxgalteriya hisobini tashkil qilish uslubini o‘z faoliyati xususiyatlarini inobatga olgan holda, o‘zi belgilaydi. Qancha firma, korxona bo‘lsa, shuncha hisobni tashkil qilish uslublari mavjud. Har bir xizmatchi yoki rahbar o‘ziga ma’qul hisob tizimini kiritish huquqiga ega.

6. Psixologik iqlim, rahbarning xodimiga ishonmasligi. Hisobning asosiy vazifasi ishchilar o‘z manfaatlarini korxona manfaatidan ustun qo‘yishining oldini olish bo‘lib hisoblanadi. Buxgalterlar amaldagi hisob tizimiga korxona rahbarining roziligisiz hisob ishlarini tashkil qilishning boshqa usulni kiritish yoki amaldagi usulni o‘zgartirish huquqiga ega emas. Korxonada buxgalteriya hisobini halqaro andozalariga moslashtirish rahbar tomonidan ma’qullangan tamoyil va qoidalarga asoslanadi.