“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

6. Iqtisodiy usishning omillari.
Iqtisodiy usishga ta’sir kursatuvchi omillarni shartli ravishda ikki guruxga ajartish mumkin.Birinchi gurux omillar iqtisodietning jismoniy usish laekatini belgilab beradi,ular taklif omillari deb ataladi.Bu omillari kuyidagilar:
1)tabiiy resurslarning mikdori va sifati:
2)mexnat resurslari mikdori va sifati:
3)asosiy kapital (asosiy fondlar)ning xajmi:
4)texnologiya va fan-texnika tarakkieti.
Respublikamizda bozor iqtisodietiga utish davrida amalga oshirilaetgan “tarkibiy uzgarishlar iqtisodiy usishnig xal kiluvchi omiliga aylanib bormokda”.
Iqtisodiy usishga taksimlash omillari tax’sir kiladi.ishlab chiqarish potentsial maksadga muvofik foydalanish uchun nafakat resurslar iqtisodiy jaraenga tulik jalb kilingan bulishi,balki juda samarali ishlatilish xamzarur.Resurslarning usib boruvchi xajmidan real foydalanish va ularni kerakli maxsulotning mutlok mikdorini oladigan kilib taksimlash xam zarur buladi.
Iqtisodiy usishga ta’sir kursatuvchi,taklif va taksimlash omillari uzaro boglik va bir-birin takozo kiladi.Masalan,resurslar mikdorining uisshi va sifatining uissh uchun imkoniyat yaratadi.Tulik bandlik va resurslarni samarali taksimlash bunday usishnig ruebga chikradi.
Iqtisodiy usishda resurslarni taksimlash omillari xam uz ega bulsa-da,bu muammoni taxlil kilishda asosiy e’tibor taklif omillariga karatilishi zarur.Taklif omillarining iqtisodiy usishga ta’sir kilishi kuyidagichadir.

1.Band bulganlar soni. 2.Ishlagan kishi soatlarining O’rtacha mikdori.

Mexnat sarflari.

Ishlab chiqarish- ning real xajmi.

1.Texnika tarakkieti. 2.Kapital kuyilmalar xajmi. 3.Ta’lim va malaka tayergarlik. 4.Resruslarning joylashtirish samaradorligi. 5.Boshka omillar.

Mexnat unumdor-ligi.

Bu chizma kursatadiki,real maxsulot ikki asosiy usulda kupaytirilishi mumkin:

1. 
   Resurslarning kuprok xajmini jalb etilishi:
   
2. 
   ulardan ancha unumli foydalanish yuli bilan.
   

Mamlakatning iqtisodiy usish sur’atini xarakterlaydigan kursatkichlar (real YAMM va axoli jon boshiga real YAMM ning usishi) mikdoriy kursatkichlar bulib,ular
-birinchidan maxsulot sifatining oshishini tulik xisobga olmaydi va shu sababli farovnlikning xakikiy usishni tulik xarkterlab berlmaydi:
-ikkinchidan,real YAMM va axoli jon boshiga YAMM ning usishi bush vaktning sezilarli kupayishini aks ettirmaydi va farovonlik real darajasining pasaytirib kursatilishiga olib keladi,-uchinchidan.iqtisodiy usishni mikdoriy xisoblash boshka tomondan uning atrof muxitga va insonning xaetiga salbiy ta’sirini xisobga olmaydi.

Shunday qilib, jamg‘arish fondi iqtisodiy о‘sish sur’atlari va sifatiga faqat о‘zining miqdori bilangina hal qiluvchi ta’sir kо‘rsatib qolmaydi. Fan-texnika revolyusiyasi sharoitida ulardan foydalanish samaradorligi birinchi о‘ringa chiqadi.

Investitsiyalar sarflarning ikkinchi tarkibiy qismi hisoblanadi. Investitsiyalar darajasi jamiyat milliy daromadi hajmiga sezilarli ta’sir kо‘rsatadi, milliy iqtisodiyotdagi kо‘plab mutanosibliklar uning о‘sish sur’atiga bog‘liq bо‘ladi. Investitsiyalar mamlakat miqyosida kengaytirilgan takror ishlab chiqarish obyektlari qurish, stanok, uskuna va shu kabi uzoq muddatli foydalaniladigan asosiy kapitallarni sotib olish, ishga tushirish bilan bog‘liq sarflarni bildiradi.