“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

6-Mavzu: Bozor Iqtisodiyotiga utish davri va uning O’zbekistondagi xususiyatlari.
Reja:

1. 
   «Rejali Iqtisodiyot»
   
2. 
   YAngi iqtisodiy tizimga - bozor Iqtisodiyotiga utish zaruriyati va uning asosiy yunalishlari.
   
3. 
   Bozor Iqtisodiyotiga o’tishning O’zbekistondagi xususiyatlari.
   

Mamuriy-buyrukbozlik boshkaruv usuliga asoslangan "sovet sotsalizmi"ning inkirozi barcha sobik Ittifok respublikalari katorida O’zbekiston Respublikasining xam siyosiy mustakilligini etirof etdi. 1991 yil 1 sentyabrdan bayram kuni, deb nomlangan sanadan boshlab O’zbekiston Respublikasi siyosiy jihatdan mustakil buldi. O’zbekiston xalqi uz Prezidenti va xukumati bilan birgalikda yangi tipdagi mustakil, suveren va demokratik tamoyillarga asoslangan jamiyat barpo kilishni maksad kilib kuydi. Bunday jamiyatni barpo etish eski jamiyat moddiy negizida amalga oshishi mumkin emas. YAngi tipdagi jamiyat Iqtisodiyoti va ustkurmasi O’zbekiston Respublikasi mustakilligini, demokratik jamiyat tarzida shakllanishini ko’zda tutadi. O’zbekiston xalqi tom manoda ozod, suveren va mustakillikka ega bulishi ijtimoiy munosabatlarining xam iqtisodiy, xam mafkuraviy, xam siyosiy soxalarida tub isloxotni zarur kilib kuyadi.
Uzbek xalqi barpo kilmokchi bulgan yangi tipdagi jamiyat, eski meros tarzidagi jamiyatda shakllana olmaganligidan, aloxida utish davrini takozo etadi. Bu utish davrida rejali Iqtisodiyotga asoslangan ma’muriy buyruqbozlik tizimi yo’nalishida shakllangan “sotsialistik” jamiyatdan ijtimoiy yunaltirilgan bozor Iqtisodiyotiga asoslangan yangi tipdagi jamiyatni barpo etishdan iborat bo’ladi.
Bozor Iqtisodiyotiga utish jaxonshumul tarixiy zaruriyat bulib, umuminsoniy ijtimoiy-iqtisodiy tarakkiyot talabidir. Insoniyatning xozirgacha bosib utgan tarixiy jarayoni shundan dalolat beradiki, fakat bozor Iqtisodiyotigina tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishni uzluksiz rivojlantirish, davlatning kudrati va jamiyatning usib boruvchi extiyojlari talablariga muvofik ijtimoiy-iqtisodiy tarakkiyot va farovonlikni yaratishga kodirdir. Uning asosiy xususiyatlari va tarakkiyot qonunlari shuni ta’minlaydi. Rivojlangan davlatlar iqtisodiy tarakkiyot darajasi buni yakkol isbotlab turibdi. SHuning uchun xozirgi davrda barcha mamlakatlar muayyan tarzda bozor Iqtisodiyotiga utgan yoki utib bormokda. Ijtimoiy-iqtisodiy tizimi va tarakkiyot darajasidan kat’iy nazar butun dunyo xalqi uz takdiri va taraqqiyotini shu bilan boglamokda. Bozor Iqtisodiyotiga utish asrimizning umumjaxon xodisasi bulib koldi.
Bozor Iqtisodiyotiga utish uzok tarixiy jarayondan iborat bulib, XVIII-XIX asrlarda u yovvoyi bozor Iqtisodiyotidan iborat bulgan bulsa, keyingi davrlarda, XX-asrda xozirgi madaniy bozor Iqtisodiyotiga aylandi. Tovar-pul munosabatlarining asrlar davomida sekin-asta rivojlanib borishi natijasida shakllandi. Bu jarayon mamlakatlarning bozor Iqtisodiyotiga utish jarayoni bulib, uning tugal tipik kurinishi rivojlangan mamlakatlardir. Ularning bosib utgan yuli bozor Iqtisodiyoti shakllanishining mukammal, klassik namunasidir. Boshka davlatlar asosan asrimizning ikkinchi yarmidan boshlab, sobik sotsialistik davlatlar esa asrimizning oxirgi 90-yillardan bozor Iqtisodiyotiga utishni boshladi.
Binobarin, xalqaro tajribaga kura bozor Iqtisodiyotiga utishning uch asosiy yuli, modelini kursatish mumkin:

1.