“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

4. Foydaning mazmuni. Foyda me’yori va massasi
Jamiyat nuktai nazaridan takror ishlab chiqarish samaradorligi cheklangan resurslar samarali foydalanishga boglik. Bu samaradorlik uzida resurslarni taksimlash samaradorligi va ishlab chiqarish samaradorligini ifodalaydi. Resurslarni taksimlashning samaradorligiga erishish uchun resurslar korxona va tarmoklar O’rtasida shunday taksimlanishi kerakki, natijada jamiyatga eng zarur bulgan maxsulotlarning ma’lum turlari olishini kerak. Ishlab chiqarish samaradorligi jamiyat uchun zarur bulgan xar bir tovar eng kam sarf xarajatlar (resurs sarflari) bilan ishlab chikarilishini takazo kiladi. Aniqrok aytganda, u ishlab chiqarish jarayonida kullaniladigan resurslar mikdori bilan olingan maxsulot mikdori O’rtasidagi boglikni xarakterlaydi. Sarf xarajatlarning mavjud xajmida olingan maxsulotlarning kuprok mikdori ishlab chiqarish samadorligi oshganligini bildiradi.
Korxona faoliyatining samaradorligi darajasiga baxo berishda xam uning erishgan natijasi (iqtisodiy yoki sof foyda) ishlab chiqarish sarf-xarajatlari yoki kullanilgan resurslar mikdori bilan takkoslanadi.
Foyda ishlab chiqarish jarayonida yaratilgan kushimcha maxsulotning uzgargan shaklidir. Demak, foydaning asl manbai kushimcha maxsulot bulib, u maxsulot sotilgandan keyin pul shaklida namoyon buladi.
Tovarlarni sotishdan tushgan yalpi pul tushumidan shu maxsulotlarni ishlab chiqarishga kilingan barcha xarajatlar (tannarx) chikarib tashlansa korxonaning Balans foydasi yoki brutto foydasi koladi. Bu iqtisodiy foyda deb xam ataladi
Korxonaning umumiy foydasidan byudjetga (asosan solik tulovlari) banklarga (olingan ssuda uchun foiz) tulovlar va boshka majburiyatlar chikarib tashlansa korxona sof foydasi koladi.
Buxgalteriya foydasi sotilgan maxsulot uchun tushgan umumiy pul summasidan ishlab chiqarishning Tashqi xarajatlari chikarib tashlanishi natijasida xosil kilinadi. SHu sababli buxgalteriya foydasi iqtisodiy foydadan ichki xarajatlar mikdoriga kup. Bunda ichki xarajatlar xar doim uziga normal foydani xam oladi.
Korxona foydasining mutlok mikdori uning massasini Tashqil kiladi. Foyda massasini ishlab chiqarish xarajatlari (tannarx) bilan takkoslash foyda normasi yoki rentabellikni kursatadi.
Amaliyotda foyda normasini xisoblashning ikki variyantidan foydalaniladi. Bular foydaning joriy sarflarga-korxona xarajatlariga(tannarx) yoki avanslangan mablaglarga (asosiy va aylanma fondlar) nisbatidir. Bu xisob usullarning ikkalasi avanslangan mablaglarning aylanish tezligi kursatgichi orkali uzaro boglangandir. Bu boglanish kuyidagi tarzda kurinadi: