“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

3.SHarkona bozor xususiyatlari. O’zbekistonning milliy bozori.
Qadimdan SHark mamlakatlarida bozorni sharkona xususiyatlari aloxida axamiyat kasb etgan. Bunday bozorlarning asosiy xususiyati ularning ijtimoiy soxaga yugaltirilganligidan xar bir mamlakatning manfaatlariga shart sharoitlari va milliy xususiyatlariga mos kelishidir.
O’zbekiston Respublikasi xam uzining mustakil rivojlanish yulida ana shunday sharkona bozorni shakllantirishga xarakat kilmokda. Bu yul O’zbekiston xalqining turmushini, xukuklarini va erkinlaklarini kafolatlashi, milliy an’analari va madaniyatining kayta tiklanishini xar bir insonning shaxs sifatida ma’naviy axlokiy kamol topishini ta’minlashi lozim.
Respublikamiz uchun zamoniviy sotsial yunaltirilgan bozorni xarakterlovchi bir kator asosiy belgilari mavjud. Bular avvlo Respublikada aloxida demografik vaziyatning, ya’ni axolining tabiiy usishi bir kancha yukoridir. Sungi un yilliklarda Respublika axolisi O’rta xisobda 2,5 % kupayib bormokda. Bu iqtisodiy suratini yukori darajada ta’minlashga ish bilan bandlik muammolarini tez va yukori saviyada xal kilishga aloxida talablar kuyadi. Ikkinchidan axoli jon boshiga tushadigan daromad bo’yicha O’zbekiston O’rtacha darajadan past xisobiga mamlakatlar katoriga kiradi. Uchinchidan axoli tarkibida bolalar va usmirlarning kupligi xosdir. O’zbekistondagi axolining arimidan kuprogi bolalar, ukuvchi yoshlar, nafakadorlardir. Ular esa ijtimoiy ximoyaga muxtoj axoli katlamidan iborat. Undan tashkari, axolining an’anaviy uz yashash joylariga uta boglikligi xam mexnat bozorining shakllanishiga katta ta’sir etadi. SHuningdek axolining xayotiy kadriyatlari, oilaviy turmush munosabatlari, normalari hamda mexnat kunikmalariga xalqaning uta ma’suliyatli bulishi va nixoyat islom omili axolining turmush tarziga, ruxiyatiga, ma’naviy - axlokiy kadriyatlariga chukur urnashganligidir. Bu xusiyatlarining mavjudligi O’zbekistonda ijtimoiy kafolatni ta’minlovchi demokratik davlatni karor toptirishni takozo etadi.
Bunday demokratik davlat mamlakatda bozor Iqtisodiyotiga utishda chukur iqtisodiy isloxotlarni amalga oshiruvchi uning uzi bosh isloxotchi bulishi lozim. Ayniksa O’zbekistonda bozor isloxotini amalga oshirishda dast avval agrar isloxotlardan boshlashi lozimligini aloxida ta’kidlash mumkin. CHunki mamlakatda Iqtisodiyot asosan agrar mazmunda, axolining kupchiligi kishlok xujaligida band, iqtisodiy usish kup jixatdan dexkonchilikning axvoliga boglik. SHuning uchun xam agrar soxaning ustivorligi isloxotni shu erdan boshlashni talab etadi. SHunga binoan Respublikamizda agrar isloxotlar asosan uch yunalishda amalga oshirilmokda:
1. Dexkonlarga individual xujalik yuritish uchun kushimcha er berish, bu erdan yordamchi tomorka xujaligi Tashqil buladiki, u bozordagi ialabga karab maxsulot etkazib turadi.
2. Kishlok xujaligini fermerlashtirish, davlat va jamoa xujaligi xisobidan fermer xujaliklarini Tashqil etish.
3. Saklanib kolgan davlat va jamoa xujaliklarini vayron etmasdan ularni bozor munosabatlariga faol tortish orkali rivojlantirish ya’ni ularga kuprok iqtisodiy erkinlik berish. Davlat buyurtmasi va xarij narxlarini saklagan xolda xujaliklarga uz maxsulotlarining bir kismini kelishilgan narxlar bilan sotishga ruxsat berish kabi yul keng mikyosda kullanmokda.