“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

-protektsionizm va erkin savdo.
Protektsionizm importga qarshi siyosati bulib yukori boj xaki belgilash, malum tovarlar importini takiklash va uning kiritish kabilardan uz aksini topadi. Bu milliy ishlab chiqarishni Tashqi rakobatdan ximoya kilishga karatilgan.
Erkin savdo siyosatida Tashqi savdo uchun keng ochilib, boj olinmaydi. Fakkat chegarada ruyxatga olinadi. Lekin mamlakatlar Tashqi savdoda juda mukobil siyosat utkazib, uz mamlakatlarini taminlash uchun xarakat kiladilar.
Buning uchun manfaatli shartnomalar tuzilib, xar bir mamlakatlar boshka sherik mamlakatlarga zarur imkoniyatlarini yaratuvchi shart sharoitlar asosida xukuk beradi. Bu xukulardan tenglik namoyili asos buladi.
Iqtisodyoti kuchli mamlakatlar jaxon bozorida boshkalarga nisbatan xujumkorlik siyosatin kullashi mumkin.
Bundan tashkari joxon bozorida rakiblarni kuchsizlantirish demning xam kulaniladi.va shu yul bilan bozorni egallashga xarakat kilinadi.
Jaxon bozoriga chikishni uziga xos usullari kuydagilardir.
1. Eksprot;
2. Kushma tadbirkorlik faoliyati;
3. Tugridan-tugri investitsiyalash.
Chet bozoriga chikishni eng oddiy usuli eksportidir. U ikkiga bulinadi: Nodoimiy ( uzlukli) va faol ekport.Nadoimiy eksport vakti-vakti bilan chet-el ulgurji firmalariga tovar chikarib turishidan iboratdir. Faol eksportni olsak: firma yoki davlat uzokni kuzlab ma’lum Tashqi bozorni egallashga , unda uzining mustaxkam o’rnini belgilashga xarakat kiladi.
Kushma tadbirkorlik faoliyati Tashqi iqtisodiy faoliyatning murakkabrogi bulib, chetdagi sherik bilan ishlab chiqarish kuvvatiga ega bulishi va uning maxsulotini usha erda sotishga karatiladi. Kushma tadbirkorlik na’munalarini O’zbekiston misolida kurishimiz mumkin:
«Zarafshon-Nyumont» (AKSH bilan)
«Uz DEU avto» (Janubiy Koreya bilan)
«Mersedes bents» kompaniyasining Xorazmdagi kushma avtomabilsozlik korxonasi (Germaniya bilan) va boshkalar.

Chet mamlakatlar bozorida faoliyat kursatishning tula shakli tugridan-tugri investitsiyalashdir. Oldingi ikki usulda ish tutib ma’lum tajribaga ega bulgandan yukori foydalilik aniqlangandan sung, bevosita ishlab chiqarishni Tashqil etish yuli bilan shu mamlakat bozorida ma’lum urinni egallash maksadida investitsiyani kulashga utiladi.

4. Kapital xalqaro migratsiyasi va transmilliy korporatsiyalar. Kapital migratsiyasi uni ayrim olingan mamlakat milliy oborotidan chiqarish tovar yoki pul shaklida boshka mamlakat Iqtisodiyotiga jalb etishdir. Dastlabki kapital migratsiyasi uchun oz sonli , Iqtisodiyoti yuksak rivojlangan davlatlardan jaxon kam tarakkiy etgan davlatlariga eksport kilish xos bulgan.
Kapital xalqaro migratsiyasi bu kapitalni davlatlararo bir-biriga qarshi okim buylab yunalishidir. U uz egalariga daromad keltiradi. Bunda davlat bir vaktni uzida kapitalni xam import xam eksport xam kiladi.
Kuyidagi omillar kapitalni chetga chiqarishga ragbatlantiradi:
1.Milliy Iqtisodiyotning usib borayotgan uzaro aloqalari ishlab chiqarishni baynalminallashuvi xalqaro kapital eksporti ishlab chikarshni xalqaro kapital xarakatini tezlashtiradi, kapital eksplutatsiyasi porti ishlab chiqarishni xalqaro darajaga kutaradi va xalqaro maxsulot yaratadi. (Globol xalqaro bozorda sotiladi).
2.Xalqaro sanoat kooperatsiyasi. TMK larni uz kapitalini shu’ba korxonalariga joylashtirilishi.
3.Sanoati yuksak rivojlangan davlatlar iqtisodiy siyosati natijasidagi kapital mablaglari jalb etish kuzda tutiladi. (Iqtisodiy usishni yukori sur’atlarini ushlab turish, sanoatni ilgor tarmoklarini rivojlantirish, bandlikni ma’lum darajada ushlab turish uchun).
4.Rivojlanayotgan davlatlar chet el kapitali yordamida uz Iqtisodiyotini rivojlanishiga kuchli turtki berish siyosatini utkazadilar.
5.Ekologik omillar. Sanoati rivojlangan davlatlardagi ekologiya meyorlarini kattiklashuvi xalqaro korporatsiyalarni uz ishlab chiqarshini rivojlanayotgan davlatlarga utkazishga sabab bulmokda.
Kapital migratsiyai kuyidagi shakllarda amalga oshiriladi:
Sanoat, savdo va boshka korxonalarga tugridan tugri investitsiyalash yuli bilan.
Chet el aktsiyalari, obligatsiyalari kabi kimmatli Qogozlarga investitsiyalash.
O’rta va uzok muddatli kredit berish (korporatsiya va yirik banklarga).
Iqtisodiy yordam shaklida (bepul yoki juda past foiz bilan)
Masalan: AKSH bu soxada dunyoda ikkinchi urinda turadi. 1995 yilda 13 millard dollar mablagni (76 % iqtisodiy, 24% xarbiy maksadlarda, buning 65 % bepul va 35% imtiyozli): Ochik bozor va erkin demokratiya uchun yordam shaklida bergan.