|
Ikkinchidan, kredit ma’lum bir maksad uchun beriladi.
Uchinchidan, kredit moddiy boylik bilan foiz kurinishida
boyitilgan buladi.
Turtinchidan, kredit ma’lum muddatga beriladi.
2. Kreditning tuzilishi, vazifalari. Ssuda protsenti: moxiyati, omillari. Bozor Iqtisodiyotida kreditning turli shakllari mavjud bulib, asosan, ikki shakldagi kredit muxim urin tutadi. Bank krediti va tijorat krediti. Bank krediti banklar, yirik pul egalari, maxsus kredit Tashqilotlari tomonidan pul shaklida karz surovchilarga beriladi. Karz surovchi sifatida tadbirkor, davlat va boshkalar bulishi mumkin.
Bank krediti - ob’ekti pul kapitalidir. Bank krediti uzining muddati, maksadli berilishi va boshka koida-imtiyozlari asosida tijorat kreditidan fark kiladi. Bank krediti kapital jamgarish, axoli va firmalar pul mablaglarini kapitalga aylantirish kabi bir kator vazifalarni bajaradi.
Tijorat krediti - bir korxonaning ikkinchi korxonaga sotilgan tovar uchun muddati kechiktirilgan tulov kurinishida amalga oshadi. Tijorat kreditining muxim vositasi vekseldir. Tijorat kreditining maksadi tovarlar savdo - sotigini tezlashtirish asosida ulardan keladigan foydani uzlashtirishdir. Tovar baxosiga va veksel summasiga urnatilayotgan foiz xar doim bank foizidan kam buladi. Bozor Iqtisodiyotining tarakkiysi kup mamlakatlarda bank va tijorat kreditlarining bir-birlariga kushilib ketayotganligini kursatmokda.
Xozirgi paytda kup mamlakatlarda iste’mol krediti mavjud. Kreditning yana bir shakli - davlat kreditidir. Bunda karz oluvchi davlat yoki maxalliy xokimiyat Tashqilotlari xisoblanadi. Ular kimmatli Qogozlar bozorida moliya-kredit Tashqilotlari orkali zayomlar chikarib, pul mablaglarini tuplashni bajaradi, safarbar kiladi.
Kreditning yana bir kurinishi - xalqaro kreditlar. Xalqaro kredit mamlakatlar O’rtasidagi pul kaptalining xarakatida namoyon buladi. Xalqaro Valyuta Fondi, Xalqaro Tarakkiyot va Tiklanish Banki, Jaxon Banki turli mamlakatlarga kredit berishning markazlari xisoblanadilar.
Kredit Iqtisodiyotda bir kator vazifalarni bajaradi. Birinchidan, pul mabalaglarini kayta taksimlash vazifasi. Axoli, korxonalar, davlatning vaktincha bush pul resurslari ssuda kapitali tarzida Iqtisodiyotning muayyan vaktda rivojlanishi kuzda tutilgan tarmoklari, korxonalariga kayta taksimlanadi.
Kreditning ikkinchi vazifasi - kapital yigilishini va markazlashuvini tezlatishdir. Kredit yakka ishlab chiqaruvchilarni xissadorlik jamiyatlariga, yangi firmalarga va ularni xatto xalqaro korporatsiyalarga birlashtirib, kapital markazlashuviga, tuplanishiga olib keladi.
Uchinchidan, kredit muomala xarajatlarini tejash vazifasini bajarib, pul banknotalari o’rniga veksel, chek , banknot kabi xisob- kitob hamda pul utkazish shaklidagi muomala bilan pul muomalasini tezlashtiradi.
Nixoyat, turtinchidan, kreditdan Iqtisodiyotni tartibga solishda foydalaniladi. Tabakalashgan foizlar, imtiyozlar va kafolatlar asosida davlat jamiyat uchun muxim soxalarning taraqqiyoti uchun tadbirkorlar faoliyatini tartibga soladi. Natijada, Iqtisodiyotning eng dolzarb, umumdavlat soxalari taraqqiyotini jadallashtirish imkoniyatlari yuzaga keladi.
Tovarning pul xujaligida ssuda fondi (kapital) mavjud bulib, jamiyatning uda kup extiyojlarinikondirishda karz tarikkasida shu fonddan foydalanadi. Bu fond pul vositalarining jamgarmasi sifatida xujaliklar va axolining extiyojlarini moliyaviy shart-sharoitlar orkali kaytarish sharti bilan kondirishga karatilgan.
Ssuda fondi resurslar tarkibi kuyidagicha:
- Pul mablaglarining aylanma jarayonida korxonalar va Tashqilotlarning vaktinchalik bulmagan pul rezervlaridir. Ular maxsus fondlar, masalan, investitsiya uchun ishlovchilardan amortizatsiya xarajatlari fondi va boshkalar;
- Davlat pul zaxiralari.
- Uzok muddatli kredit berish uchun maxsus ajratilgan mablag jamgarmaliri;
- maxsus fondlarning erkin vositalari (pensiya , sugO’rta) ;
- axolining shaxsiy jamgarmalari;
- markaziy bank tomonidan amalga oshiriladigan pul belgilari va tulov vositalarining emissiyasi.
Shunday kilib karzga beriladigan pul ssuda deyiladi. Agar karzga berilgan pul ishga solinib, yangidan pul topish daromad topish daromad olish uchun ishlatilsa, u ssuda karz kapitali shaklini oladi. Agar karz shaxsiy iste’molni kondirishga xizmat kilsa odatdagi pul karzi bulad xolos.
Karz kapitali uchun beriladigan protsent moxiyatan uni ishlatish tufayli yaratilgan kushimcha maxsulotning, aniqrogi karz oluvchi uni ishlatib topgan daromadining bir kismidir.
Xar kanday olingan pul oldindan protsent xisobiga kancha kilib kaytarilishi belgilab kuyiladi.
Protsent mikdori yoki darajasi oldindan belgilanadi. Protsent darajasi (PD) karz protsentining (KP) berilgan karz mikdoriga (KM) bulgan, protsentlarda ifodalangan nisbatidir:
KP
Do'stlaringiz bilan baham: |
