Ishlab chiqarishda boshqaruv” fakulteti «iqtisodiyot» kafedrasi

EKSPORTNI MOLIYALASHTIRISH VA EKSPORT O‘SISHI O‘RTASIDAGI BOG‘LIKLIKNI O‘RGANISH BO‘YICHA OLIB BORILGAN TADQIQOTLAR

Eksportni qo‘llab-quvvatlash dasturlarining eksport faoliyatiga ta’sirini o‘rganish, xususan eksport qiluvchilarning eksportni moliyalashtirish imkoniyatlari va ularning jahon bozoriga chiqishi o‘rtasidagi aloqadorlikni baholash bo‘yicha ko‘plab tadqiqotlar o‘tkazilgan.

O‘tkazilgan ba’zi tadqiqotlar natijalariga ko‘ra, ko‘plab firma va korxonalar, ayniqsa kichik firmalar katta eksport salohiyatiga ega bo‘lsada, ammo ularning ba’zilarigina amalda eksport qilishni o‘z zimmalariga olganlar (Yeoh va Jeong (1995)). Bu esa bir qator omillar bilan birga firmalarning eksport mahsulotlari ishlab chiqarish uchun zarur mablag‘larni topishda qiyinchiliklarga duch kelishi bilan izohlanadi.

Jahon bankining hisob-kitoblariga ko‘ra, 2008 yilning ikkinchi yarmidan boshlab jahon savdosi kamayishining 85-90 foizi moliyaviy-iqtisodiy inqiroz tufayli xalqaro bozorlarda talabni pasayishi bilan bog‘liq bo‘lgan bo‘lsa, 10-15 foizi savdoni moliyalashtirish hajmining kamayishi hisobiga ro‘y bergan (Auboin (2009)).

Greenaway va boshqalar (2005) 1993-2003 yillar davomida Buyuk Britaniyaning 9352 ta ishlab chiqarish firmasi to‘g‘risida to‘plangan ma’lumotlardan foydalanib, moliyalashtirish bo‘yicha qiyinchiliklar firmalarning eksport bozorida ishtirok etish qarorlariga ta’sir ko‘rsatadimi degan savolga javob izlashdi. Tadqiqotchilar ishlab chiqarish va investitsiyalarni moliyalashtirishda “qo‘li kalta” firmalarning eksport qilish ehtimolligi kam degan xulosaga keldilar.

Tadqiqotchilar Kumarasamy va Singh (2018) tomonidan Jahon bankining Korxonalar so‘rovi (World Bank Enterprises Survey) ma’lumotlari asosida Osiyo-Tinch okeani mintaqasi mamlakatlarida moliyaviy imkoniyatlardan foydalanish va bank-moliya tizimining rivojlanganlik darajasi firmalarning eksport bozorlariga chiqish imkoniyatlariga qanday ta’sir qilishi o‘rganildi. Ushbu tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, mamlakatlar moliya tizimining rivojlanishi hamda xususiy sektorning moliyaviy imkoniyatlardan foydalanish darajasining oshishi (bank sektori qamrovining o‘sishi) poytaxt yoki yirik shaharlardan uzoqda joylashgan firmalarga eksport bozoriga osonlik bilan kirib borish imkonini beradi. Shundan kelib chiqib, tadqiqotchilar firmalarning eksportini rag‘batlantiruvchi va uzoqda joylashgan firmalarning moliyaviy resurslarga kirishini osonlashtirishga qaratilgan siyosat olib borilishini qo‘llab-quvvatladilar.