Ishlab chiqarish zahiralarini hisobga olish va ulardan foydalanish samaradorligi tahlili

2.2.
 
Ishlab chiqarish zahiralarini baholash tartibi va ular hisobini 
takomillashtirish masalalari 
Korxonalar ishlab chiqarish jarayonini zarur bo’lgan miqdordagi 
materiallar bilan uzluksiz ravishda ta’minlab turishi uchun moddiy 
qiymatliklarning zahiralarini doimo to’ldirib turishlari lozim bo’ladi. Bu 
jarayonni muntazam tashkil qilish uchun kelib tushayotgan materiallarni to’g’ri 
rasmiylashtirish talab qilinadi. Korxonalarga materiallarning kelib tushishi 
maxsus nizomga ko’ra hisobga olinadi. Bu nizomda buxgalteriya hisobi 
materiallarning saqlanayotgan joylarda butligini nazorat qilish, materiallar 
harakatiga tegishli bo’lgan muomalalar to’g’ri o’z vaqtida hujjatlashtirilishi, 
ularni tayyorlash bilan bog’liq sarflarni aniqlash va aks ettirishi, shuningdek, 
materiallar xarajatlari to’g’risidagi barcha ko’rsatkichlarni o’z vaqtida ta’min 
qilib turish ta’kidlanadi. Shunday ekan ishlab chiqarish zahiralarini sotib olish 
yoki ularni ishlab chiqarishga berish, boshqa korxonalarga sotib yuborish 
materiallar harakatini ifodalaydi. 
Korxona omborida materiallarning but saqlanishini tashkil etish ularni 
to’g’ri hisobga olib borilishini ta’minlaydi. Shuning uchun ham ombor xo’jaligi 
ishlarini tashkil qilishga muayyan talablar qo’yiladi. Korxona omborida 
materiallarni hisobga olishning to’g’ri tashkil qilinishi materiallarni hisobga 
olish usuliga, hisob ro’yxati (registri)ning turiga, miqdoriga, foydalanilgan 
ko’rsatkichlarga va ularning o’zaro solishtirilishiga bog’liq. 
Korxona ombori ixtisoslashtirilgan bo’lishi kerak, chunki xilma-xil 
materiallarning kimyoviy hamda fizik xossalari ularni turli xil sharoitlarda 
saqlashni talab qiladi. Omborxona tegishli materiallar joylashtiriladigan 
stellajlar, tokchalar, shkaf va yashiklar bilan jihozlanishi lozim. Materiallarning 

---

31 
har biriga ularning nomi, nomenklatura raqami, navi, o’lchami, o’lchov birligi 
ko’rsatilgan yorliq yozilib, saqlash joyiga yopishtirib qo’yiladi. Tez yonishga 
moyil bo’lgan materiallar maxsus omborlarda saqlanishi lozim. Bu omborlar 
yong’inga qarshi qurilmalar bilan jihozlangan bo’lishi shart. 
Ochiq havoda saqlanishi lozim bo’lgan materiallar omborxona hovlisida 
maxsus ajratilgan, yog’ingarchilikdan saqlanadigan bostirmaga joylashtiriladi. 
Hamma omborxonalar tosh-tarozi, o’lchov idishlari va boshqa shunga o’xshash 
zarur moslamalar bilan ta’minlangan bo’lishi shart. Ombor mudiri moddiy 
ma’sul shaxs hisoblanib, omborxonada saqlanayotgan hamma materiallar 
harakati faqat u orqali amalga oshiriladi. Omborchini ishga olish, boshqa 
lavozimlarga o’tkazish va xizmat vazifasidan ozod qilish bosh buxgalter bilan 
kelishilgan holda amalga oshiriladi. Ombor mudirini ishga qabul qilishda uning 
to’la ravishda shaxsiy moddiy javobgarligi haqida shartnoma tuziladi. Uni 
ishdan bo’shatish saqlanayotgan mollarning to’liq inventarizatsiyasi o’tkazilib, 
javobgarligi ostidagi moddiy boyliklar boshqa shaxsga o’tgandan keyingina 
amalga oshiriladi. 
Omborda materiallarning qoldiqlari to’g’risida to’liq malumot olish 
maqsadida ularni alohida turlari, navlari, razmeri va nomenklatura raqamlari 
bo’yicha hisobga olish zarur.Buxgalteriya hisobini tashkil qilishda materiallar 
bo’yicha analitik hisobni to’g’ri yuritish muhim. Shu sababli ular hozirgi paytda 
uch xil usul bo’yicha yuritiladi(5-chizma):