Ишлаб чиљариш омиллари бозори

Daromadlarni differensiyalashuvi (xilma-xil bo’lishi, tabaqalashuvi). Shaxsiy daromadlarning tabaqalashuvining asosida ish haqining har xil bo’lishi yotadi. Ish haqining har xil bo’lishi esa quyidagi omillarga bog’liq: shaxslar qobiliyatining har xilligi, bilim darajasi, malakasi, tajribasi, mulkning va qimmatbaho qog’ozlarning notekis taqsimlanishi, ko’chmas mulkning notekis taqsimlanishi, ya’ni jamg’armaning notekis taqsimlanishi va hokazolar.
Bulardan tashqari daromadlarning notekis taqsimlanishida omad, qimmatli axborotga ega bo’lish, tavakkalchilik, shaxsiy va oilaviy munosabatlar ham ma’lum rol o’ynaydi. Ushbu omillarning ta’siri har-xil, ba’zi hollarda ular daromadlarni taqsimlashga qaratilgan bo’lsa, ba’zi hollarda notekislikni kuchaytiradi.
Daromadlarni notekis taqsimlanishi darajasini, chuqurligini aniqlashda Lorens egri chizig’idan foydalaniladi.
Lorens egri chizig’ini chizish uchun koordinata sistemasini chizamiz. Gorizontal o’q bo’yicha aholining yoki oilalarning foizlardagi ulushi ifodalanadi. Vertikal o’q bo’yicha - daromadlar foizi ifodalanadi (13.19-rasm).
Odatda aholini besh qismga bo’ladi, ya’ni besh kvintelga. Har bir kvintelga (beshdan bir qismiga) aholining 20 foizi kiradi. Aholining qismlari koordinata o’qiga eng kam daromadga ega bo’lgan qismidan boshlab to eng ko’p daromad oladigan qismigacha bo’lgan ketma-ketlikda joylashtiriladi.
A gar aholining barcha qismlari oladigan daromad bir xil bo’lsa, ya’ni daromad tekis taqsimlangan bo’lsa, u holda 20 foiz aholiga 20 foiz daromad to’g’ri keladi, 40 foiz aholiga 40 foiz daromad to’g’ri keladi va hokazo.


13.19-rasm. Lorens egri chizig’i.
Grafikdagi 0F chizig’i daromadlarni absolyut tekis (teng) taqsimlanganligini ifodalaydi. 0EF chizig’i esa absolyut notekis taqsimlanganligini ifodalaydi. Lorens egri chizig’i 0ABCDF daromadlarni real, haqiqiy taqsimlanishini ifodalaydi.
Amalda aholining eng kam ta’minlangan qismiga daromadni 5-6 foizi to’g’ri kelsa, eng boy aholi qismiga 40-45 foizi to’g’ri keladi. Shuning uchun ham Lorens egri chizig’i daromadlarni absolyut tekis va notekis taqsimlanishini ifodalovchi chiziqlar o’rtasida joylashgan. Daromadlar taqsimlanishi qancha notekis bo’lsa, Lorens egri chizig’i shuncha E nuqtaga tomon botiq bo’ladi. Daromadlar taqsimlanishi qancha tekis bo’lsa, Lorens egri chizig’i to’g’rilanib 0F chizig’iga shuncha yaqinlashadi.
Daromadlarni notekis taqsimlanishi darajasi Djini koeffitsientini deb belgilasak, u 0ABCDF yuzani (13.19-rasmda shtrixlangan yuza) 0FE uchburchak yuzasiga nisbati bilan aniqlanadi:
.
Bu yerda biz nominal daromadni taqsimlanishini ifodaladik. Nominal daromadga aholi tomonidan pul shaklida olingan barcha daromadlar kiradi: ish haqi, dividendlar, foizlar, barcha transfert to’lovlari (qaytarib olinmaydigan pul to’lovlari). Lekin, bu yerda aholini o’z tomorqasidan oladigan daromadi, uyidagi chorva mollaridan tushadigan daromad, davlat tomonidan ta’limga, meditsina xizmatiga sarflanadigan mablag’lar, xayriya, ehsonlar hisobga olinmagan.
I jtimoiy sug’urtalash dasturiga ko’ra nafaqaxo’rlar, aholining ishga yaroqsiz bo’lgan qismi, boquvchisini yo’qotgan oila, nogironlar ijtimoiy sug’urtalanadi.
.