Ишлаб чиқариш харажатлари, уларнинг моҳияти

Харажатларнинг таснифланиши



Амалдаги қонунчиликка мувофиқ хўжалик юритувчи субъектларнинг барча харажатлари қуйидаги гуруҳларга ажратилади^1[24]:
1. Маҳсулот ишлаб чиқариш таннархига қўшиладиган харажатлар;
2. Ишлаб чиқариш таннархига қўшилмайдиган харажатлар, аммо давр харажатларига қўшиладиган харажатлар (асосий фаолиятдан кўрилган фойдани аниқлаш учун).
3. Корхонанинг умумхўжалик фаолиятидан кўрган фойда ёки зарарини аниқлашда ҳисобга олинадиган молиявий фаолият харажатлари.
4. Фавқулодда зарар (солиқ тўлашга қадар аниқланадиган фойдани ҳисоблашда иштирок этадиган).
Хўжалик юритувчи субъектларнинг харажатларини юқоридаги таркиб бўйича гуруҳланганда, ҳар бир гуруҳ харажатлари қуйидагича туркумланади:
1. Маҳсулот ишлаб чиқариш таннархига қўшиладиган харажатлар қуйидагича туркумланади:
а) бевосита ва билвосита моддий харажатлар;
б) бевосита ва билвосита меҳнат харажатлари;
в) ишлаб чиқаришдаги маъмурий харажатлар.
2. Давр харажатлари қуйидагича туркумланади:
а) сотиш бўйича харажатлар;
б) бошқарув харажатлари;
в) бошқа муомала харажатлари ва зарарлар.
3. Молиявий фаолият бўйича харажатлар қуйидагича туркумланади:
а) фоизлар бўйича сарфлар;
б) чет эл валютаси курси ўзгаришидан кўрилган зарар;
в) қимматли қоғозларга қўйилган маблағларни қайта баҳолашдан кўрилган зарар;
г) молиявий фаолият бўйича бошқа сарф-харажатлар.
4. Фавқулотда зарарлар одатда туркумланмайди. Фавқулодда зарарлар - бу хўжалик юритувчи субъектларнинг одатдаги фаолиятидан четга чиқувчи ҳодисалар ёки операциялар натижасида вужудга келадиган ва рўй бериши кутилмаган одатдан ташқари харажатлар моддаларидир. У ёки бу модданинг фавқулодда зарарлар моддаси сифатида акс
эттирилиши учун у қуйидаги мезонларга жавоб бериши керак:
- корхонанинг одатдаги хўжалик фаолиятига хос эмаслик;
- бир неча йил мобайнида такрорланмаслиги керак;
- бошқарув ходими томонидан қабул қилинадиган қарорларга боғлиқ
эмаслик.