Иш юритишда хужжатларни ўрни, ахамияти ва хужжат ҳАҚида

---

2 МАВЗУ.
ИШ ЮРИТИШДА ХУЖЖАТЛАРНИ ЎРНИ, АХАМИЯТИ ВА ХУЖЖАТ ҲАҚИДА 
ТУШУНЧА 
2.1. Ташкилий ҳужжатлар ҳақида тушунча 
Республика халқ хўжалиги тармоғида мулкчиликка асосланган ишлаб чиқариш 
шаклланди. Ишлаб чиқарувчи, хизмат кўрсатувчи кўплаб корхоналарни мустақилликдан кейин 
қайта рўйхатдан ўтказиш ва ташкил этиш жараёни давом этмоқда. Корхоналарни бошқаришда 
ташкилий-фармойиш ҳужжатларининг аҳамияти каттадир. Ташкил этилаётган ва фаолият 
юритаётган корхонани бошқаришда ташкилий фармойиш ҳужжатларидан амалдаги тартиб 
бўйича тўлиқ фойдаланади. 
Корхонанинг устави
– корхонанинг фаолиятини тартибга солувчи асосий ҳуқуқий 
ҳужжатдир. Уставни тузишда қуйидаги ҳусусиятларга асосан ишлаб чиқилади. Бунда, 
корхонанинг номи ва жойлашган манзили, фаолият соҳаси ва мақсади, корхонага кириш ва ундан 
чиқиш тартиби, корхона таркиби ва аъзолар сони, ҳуқуқ ва мажбуриятлари, бошқарув органлари, 
шаклланиши ва ваколатлари, жамғармаси, меҳнатга ҳақ тўлаш, даромади ва уни тақсимлаш, қайта 
ташкил этиш ва тугатиш тартибини ўз ичига олади. Корхонанинг устави муассислар томонидан 
таъсис йиғилишида қабул қилинади. Унга ўзгартишлар киритиш корхонанинг умуммажлисида 
киритилади. Устав давлат органидан рўйхатдан ўтади.
Ташкилий ҳужжатларга
низом, устав, мажлис баёни, шартномалар киради. 
Низом
бу корхона ёки унинг таркибий бўлинмаларининг тузилиши, ҳуқуқи вазифалари, 
бурчлари, ишни қандай ташкил қилиш таркибини белгилайдиган ҳуқуқий ҳужжатдир. Низом 
корхоналарни таъсис этиш ва ташкил топиш пайтида тузилади ва юқори ташкилотлар томонидан 
фармойиш билан тасдиқланади. Корхоналарнинг таркибий қисмлари уларнинг раҳбарлари 
томонидан тузилади ва корхона раҳбари фармойиши билан ёки тасдиқлаш устхати (виза) қўйиш 
билан кучга киради. 
Йўриқнома
қонун ёки бошқа меъёрий, ҳуқуқий ҳужжатларни тушунтириш мақсадида 
чиқариладиган ҳуқуқий ҳужжатдир. Йўриқнома матни бўлимлардан таркиб топиб, бўлимлар, 
модда ва бандларга бўлиниши мумкин. Йўриқнома одатда “Умумий қоида” деб хам юритилади. 
Йўриқноманинг мақсади очиб берилади. Унда ҳужжатларга риоя қилиш қоидаси, фармойиш 
таркиби ва бошқа масалалар кўрилади. Матннинг асосий қисмида аниқ кўрсатма берувчи “лозим”, 
“керак”, “зарур”, “йўл қўйилмайди”, “мумкин эмас” каби сўзлар қўлланилади. 
Йўриқномалар таркибида ходимнинг лавозими йўриқномаси алоҳида ўрин эгаллайди. 
Унда умумий қисм ходимнинг вазифаси, бурчи, ҳуқуқи, бошқа ходимлар билан муносабати, ишни 
баҳолаш мезони ва ходимнинг масъулияти кўрсатилади. Лавозим йўриқномасини раҳбар 
томонидан ишлаб чиқилади. Уни бўлим мудири ёки корхона раҳбари тасдиқлайди. 
Мажлис баёни 
турли йиғилиш, кенгаш ва бошқа тур анжуманларнинг боришини, мажлис 
қатнашчиларининг чиқишларини ва улар қабул қилган қарорларни аниқ, сиқиқ ҳолда қайд 
қилувчи расмий ҳужжат. У воқеликнинг ўрни, вақти ва ҳолати ҳақида маълумот бериш билан 
биргаликда, қарорларнинг тўғри қабул қилинганлигини текшириш ва унинг бажарилишини 
назорат қилишга имкон беради.
Мажлис баёни ёзишни ташкил қилиш котибнинг асосий вазифаларидан биридир.
Мажлис баёни ёзиб олинишига кўра, қисқа, тўлиқ, стенографик, фонографик, конспектив 
шаклларда бўлиши мумкин.