Ish haqi to'g'risidagi turli XIL nazariyalar

 

3. Ish haqini to’lash tartibi. Rag’batlantiruvchi to’lovlar 

Ish haqi kamida har yarim oyda bir marta, ammo boshqa xodimlarning ayrim 

toifalari uchun bu muddatlar boshqacha bo’lishi ham mumkin. Ish haqi to’lashning 

avans va avanssiz tartibi mavjud. Birinchi holda xodim oyning birinchi yarmi uchun 

avans oladi, oyning ikkinchi yarmi uchun esa u bilan uzil-kesil hisob-kitob qilinadi. 

Avans  miqdori  ma’muriyat  bilan  kasaba  uyushmasi  o’rtasida  kelishuv  asosida 

belgilanadi. Avanssiz  hisob-kitobda  oyning  birinchi  yarmi  uchun ish  haqi  amalda 

ishlab chiqarilgan mahsulotga qarab to’lanadi. Ish haqidan ushlab qolinishiga, faqat 

quyidagi hollardagina yo’l qo’yiladi:  

-soliqlar bo’yicha;  

-sudning  chiqarilgan  hukmiga  binoan  ahloq  tuzatish  ishlari  o’talayotganda, 

boshqa  xil  ushlab  qolishlardan  qat’i  nazar  ish  haqining  besh  foizidan  yigirma 

foizigacha bo’lgan miqdorda;  

-sudning  chiqargan  qaroriga  binoan  20  foizdan  ortiq  bo’lmagan  miqdorda, 

alliment  undirib  olinayotganda  yoki  boquvchisi  mayib-majruh  bo’lib  qolganda, 

sog’lig’iga zarar yetkazilganda yohud vafot etganda, shuningdek, bosqinchilik yoki 

o’g’rilik  tufayli  yetkazilgan  zarar  undirib  olinayotganda-ko’pi  bilan  ellik  foiz 

miqdorda;  

-ma’muriy tartibda solinadigan, va hech shubhasiz majburiy tartibda ushlab 

qolinadigan jarimalar tarzida;  

-korxona  oldidagi  qarzini  undirish 

maqsadida  quyidagi  hollarda 

ma’muriyatning farmoyishi bilan:  

a) ish haqiga berilgan avansni ushlab qolish uchun: 

---

22 

 

-hisob-kitobdagi  yanglishishlar  natijasida  ortiqcha  to’langan  pulni  qaytarib 

olish uchun;  

-xizmat safarlari yoki boshqa joyda ishlashga o’tganligi munosabati bilan;  

-xo’jalik  ehtiyojlariga  berilgan  bo’lib,  sarf  qilinmay  qolgan  va  o’z  vaqtida 

qaytarilmagan  avansni  ushlab  qolish  uchun  bunday  hollarda  avansni  qaytarish, 

qarzni to’lash va hokazo uchun belgilangan muddat tamom bo’lgan kundan boshlab 

kamida bir oy o’tmasdan avans yoki qarzni ushlab qolish haqida farmoyish berilishi 

mumkin,  agar  bu  muddat  o’tib  ketgan  bo’lsa,  u  holda  qarz  faqat  sud  yo’li  bilan 

undiriladi.  

b) ishdan bo’shatilgan xodim shu yilgi ta’tildan foydalangan bo’lsa, ishlab ado 

etilmagan ta’til kunlari uchun: 

-korxona  tugatilishi,  shtatlar  qisqartilishi  munosabati  bilan  egallab  turgan 

lavozimiga noloyiqligi aniqlanganligi;  

-vaqtincha  ish  qobiliyatini  yo’qotganligi  natijasida  ishga  uzoq  vaqt 

kelmaganligi sababli;  

-harbiy xizmatga chaqirilishi yoki o’tishi;  

-boshqa ishga saylab qo’yiladigan lavozimiga o’tkazilganligi;  

-o’qishga yuborilgani bundan mustasno.  

-pensiyaga  chiqqanligi  munosabati  bilan  xodim  ishdan  bo’shatilgan  hollar 

bundan mustasno.  

v) xodimning aybi bilan yetkazilgan zararni undirish uchun, o’rtacha oylik ish 

haqidan ortiq bo’lmagan miqdorda.  

Zararni  undirishi  haqidagi  farmoyish  yetkazilgan  zarar  aniqlangan  kundan 

ikki haftadan kechikmay chiqarilishi va bu haqda xodim xabardor qilingan kundan 

boshlab kam deganda yetti kundan keyin ijro etish uchun qo’yilishi lozim.  

Rag’batlantiruvchi to’lovlar va ularning asosiy turlari. 

Mamlakatimiz xo’jalik faoliyati tajribasida xilma-xil rag’batlantirish tizimlari 

ishlab  chiqilgan  bo’lib,  ulardan  muayyan  ishlab  chiqarish  sharoitlarida  alohida-

alohida yoki boshqa tizimlar bilan birgalikda foydalaniladi. Aytaylik, biror xodim 

---

23 

 

mehnatda  sezilarni  yutuqlarni  qo’lga  kiritdi  va  uni  rag’batlantirish  kerak.  Bunda 

rahbariyat quyidagi rag’batlantirish chora-tadbirlarini ko’rishi mumkin (3-rasm):  

1) xodimning malaka razryadini va tegishli ravishda tarif stavkasi (maoshi)ni 

oshirish;  

2) unga kasb mahorati uchun qo’shimcha haq to’lashni belgilash;  

3) bir martali mukofot berish;  

4)  ko’rsatib  o’tilgan  bu  rag’batlantirish  turlarini  biron-bir  tarzda  qo’shib 

foydalanish.