Ish haqi tizimini takomillashtirish yo’nalishlari

1. Ish haqini belgilash, unga qo’shimcha va ustamalarni qo’llashni maqsadi, vazifalari va uning mohiyati
Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida mehnat bozorida ikki sub’ekt: ish beruvchi va yollanma xodim o’z ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda harakat qiladilar. U yerda ish beruvchi sifatida maydonga chiqqan tadbirkor, tashkilot yoki korxonalarning maqsadi mehnat resursiga bo’lgan talabini qondirish bo’lsa, mehnat resurslari, ya’ni yollanma xodimlar esa o’zlarining intellektual va jismoniy mehnatlarini ish haqi evaziga sotishni ko’zlaydilar. Ish haqi – bu ishchi kuchi qiymatining puldagi ifodasidir. Ish haqiga nisbatan ishga yollanuvchi va ish beruvchi tomonidan ikki xil yondashiladi. Ya’ni ishlovchi ish haqining yuqori bo’lishi va uning doimo oshirilishi tarafdori bo’lsa, ish beruvchi mehnatga bo’lgan xarajatlarni kamaytirishdan manfaatdordir. SHuning uchun, mehnatga haq to’lash tizimi qonun va farmoyishlar asosida tartibga solinadi. O’zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi 153- moddasiga muvofiq: “Mehnat haqining miqdori ish beruvchi bilan xodim o’rtasidagi kelishuvga binoan belgilanadi. Mehnat haqi qonun xujjatlari bilan belgilangan eng kam miqdordan oz bo’lishi mumkin emas va uning eng ko’p miqdori biron bir tarzda cheklanmaydi. Mehnat haqi shakli va tizimlari, mukofotlar, qo’shimcha to’lovlar, ustamalar, rag’batlantirish tarzidagi to’lovlar jamoa shartnomalarida, shuningdek ish beruvchi tomonidan kasaba uyushmasi qo’mitasi yoki xodimlarning boshqa vakillik organi bilan kelishib qabul qilinadigan boshqa lokal xujjatlarda belgilanadi”. Bu xalqaro mehnat me’yorlariga, xususan Xalqaro Mehnat Tashkilotining 1949 yil 1 iyuldagi 95-son “Mehnatga haq to’lashni muxokama etish to’g’risida”gi Konventsiyasiga mos keladi. Ushbu Konventsiyaga muvofiq “Mehnatga haq to’lash atamasi nomlanishi va haq to’lash usulidan qat’iy nazar, shartnoma yoki milliy qonunchilik bilan belgilangan, tadbirkor yollash to’g’risidagi yozma yoki og’zaki shartnomaga muvofiq bajarilgan yoki bajarilishi kerak bo’lgan mehnat yoxud ko’rsatilgan yoki ko’rsatilishi kerak bo’lgan xizmatga pul hisobida to’lanadigan xar qanday rag’batlantirish yoki ish haqidir”.

O’zR MKda ishga qabul qilinayotgan fuqaro bilan mehnat shartnomasini tuzish shartligi belgilab qo’yilgan. Ishga qabul qilish haqidagi buyruq (farmoyish) - T-1-shakli kadrlar bo’limi xodimi tomonidan bir nusxada yangi ishga olinayotgan xodimlarga to’ldiriladi (yuqori organ tomonidan tayinlanganlar bundan mustasno). Korxonaning buxgalteriyasida ishga qabul qilingan xar bir xodim uchun T-54-shakl bo’yicha shaxsiy hisobvaraq ochiladi. Ushbu hisobvaraqda ishlangan kunlar va bajarilgan ishlar, ishlangan vaqtlar hisobini olib borish bo’yicha birlamchi hujjatlar, turli to’lov turlari hujjatlari asosida hisoblangan ish haqi va ushlanmalar to’g’risida barcha ma’lumotlar yoziladi.

Korxonaning boshqa bo’limi yoki tarkibiy bo’linmasiga o’tkazish ham T-5-shakl bo’yicha korxona rahbari buyrug’i (farmoyishi) bilan rasmiylashtiriladi. SHaklda barcha haq to’lash va mehnat sharoitlari shartlari eski va yangi ish joylari uchun yonma-yon ko’rsatiladi.

Ishga qabul qilinayotganda - korxonada ishlayotgan har bir xodiedga pasport, xarbiy bilet, mehnat daftarchasi (o’rindoshlar uchun mehnat daftarchasining notarius tomonidan tasdiqlangan nusxasi), ta’lim muassasasini tamomlaganlik to’g’risidagi diplom (guvohnoma, tegishli xujjat), soliq inspektsiyasiga ro’yxatga turganligi (STIR berilganligi to’g’risida) to’g’risida ma’lumotnoma, shaxsiy varaqaga kiritilayotgan yozuvlarning haqikiyligini isbotlovchi boshqa xujjatlar asosida shaxsiy varaqa - T-2-shakli to’ldiriladi.

Ishdan bo’shayotganda shaxsiy varaqa yopiladi va 75 yil davomida saqlanadi. Korxona tugatilgan yoki qayta tashkil etilgan taqdirda arxiv fondlari qonunchilikda belgilangan tartibda davlat arxivlariga saqlash uchun o’tkaziladi¹.