Is va mv zv n I 90 sih vA ra an vD xn a a o

3.2. Balans tarkibi va mazmunining xorij amaliyoti
Ushbu paragrafda Amerika Q o ‘shma Shtatlari13 va Rossiya 
Federatsiyasi14 firmalari tomonidan tuziladigan balanslar misolida 
balans tarkibi va mazmunining xorij amaliyoti bilan tanishamiz.
Balans Amerikada ham firmani hisobot sanasiga b o lg a n m oli­
yaviy holatini ifodalovchi hisobot hisoblanadi. Amerika firma­
lari tomonidan axborotlardan tashqi foydalanuvchilar uchun zarur 
m a’lumotlami etkazib berish maqsadida schetlami guruhlash aso­
sida tizimlashtirilgan shakldagi balansni tuzadilar. Balans struktur- 
asi:
A K T IV
=
PASSIV- KAPITAL dan ib o ra t
Firma aktivlari quyidagi to ‘rt guruhga b o lin a d i15:
Aylanm a m ablagiar.
Kapital qo‘yilmalar.
K o‘chmas m ulk va uskunalar.
Nomoddiy aktivlar.
Ushbu ta ’alluqli bo lm agan m a b lag ia r balansda “Boshqa ak­
tivlar'’ qatorida aks ettiriladi. Amerika firmalari balansi aktiv qismi- 
da m a b lag ia r likvadlik darajasi b o ‘icha joylashtiriladi.
Amerika firmalari tomonadan tashqi foydalanuvchilar uc­
hun tuziladigan balansi tarkibi quyidagi k o ‘rinishda b o la d i 
(3.2.1-chizm a)16.
Aylanma m ab lag iar - firmaning bir maromdagi ishlab chiqa­
rish davri, yani bir yil yoki undan kam davr mobaynida pul- 
ga aylanadigan m ablaglardan iborat. Kassa, qisqa muddatli kap­
ital qo‘yilmalar, tolanadigan schetlar va vesillar ham da tovarlar 
aylanm a m ablagiar sifatida e ’tirof etiladi. Arenda, sug‘urta xara- 
jatlariga bo‘yicha qilingan zahiralar, o ‘z ehtiyojlari uchun xarid 
qilingan tovarlar ham aylanma m ablag iar tarkibida aks ettiriladi. 
M ablaglarni aylanma m ablag‘ tarkibida aks ettirishda “aqlli yon- 
dashuv” usulidan foydalaniladi.
1 ’ В M idi/. II. A nderson, Г) K o ld u y d l “P rincibles o f A cco u n tin g ' n om li asari aso sid a tavvorlandi. 
н Г .И ,А л е к с е е в а Теория б у х г а л т е р с к о г о у ч е т а У чеб н ое п о с о б и я . Т ом бов. П Т У . 2П04.
В N id i/. Н .Anderson. Г) K o ld u y d l "P rm cib lcs o f A ccounting 
,u В N id i/. II A nd erso n . Г) K o ld u y d i “P rinciblcs o f A ccounting
76

---

Kapital qo‘yilm alam i e ’tirof etishda uning sotish muddatiga 
e ’tibor qaratish zarur. Bir yildan ortiq muddatda sotish 
rejalashtirilmagan 
qimmatli 
qog‘ozlar, 
veksillar, 
kelgusida 
foydalanish rejalashtirilgan yerlar, ishlatilmayotgan uskunalar, 
xarid qilingan bino,uskunalar ham da nazorat qilish huquqi olish 
maqsadida y o ‘naltirilgan qo‘yilm alar ham kapital qo‘yilm alar 
tarkibiga kiritiladi.
K o‘chmas mulk va uskunalar tarkibiga yer, bino, mashina. 
uskuna kabi x o ‘jalik faoliyatida foydalaniladigan uzoq muddatli 
aktivlar kiritiladi. Ushbu guruhga kiritilgan mulklarga (yerdan 
tashqari) am oitizatsiya hisoblanadi. Shuningdek ushbu guruh 
tarkibiga firmaning o ‘nnon, ko‘mir konlari, neft, gaz zahiralariga 
egalik huquqlari kabi tabiiy boyliklar ham kiritiladi.
Nomoddiy aktivlar - avtorlik huquqi, patent, gudvil va max­
sus savdo huquqi kabi fizik xususiyatga ega b o im ag an mulklardan 
iborat b o ia d i.