Is va mv zv n I 90 sih vA ra an vD xn a a o

4.2.3. Tartibga soluvchi schyotlar
Korxona b a’zi x o ‘jalik m ab lag iari hisobmi yuritishda bir ne- 
cha bahodan foydalanish zaruriyati tu g ilad i. Shunday m ab lag ia r 
va ularning tashkil topish manbalari hisobini yurituvchi schyotlar 
tartibga soluvchi schyotlar deb ataladi. Bunday schyotlar quyidagi 
turkumlarga ajratiladi: 
kontraktiv, 
kontrpassiv;
94

---

to ‘ldiruvchi schyotlar.
Bunday schyotlam i tartibga soluvchi schyotlar deb atalishiga 
sabab, ular buxgalteriya hisobini boshqa schyotlaridagi ko‘rsatkich- 
lami tartibga solish xususiyatiga egaligidadir.
M asalan, kontraktiv schyotlar passiv schyotlar b o lib , balans 
aktividagi m ab lag larn in g hisobini yuritish uchun m oljallangan 
b a’zi schyotlardagi k o ‘rsatkichlam i tartibga solib turadi.
0200 - «Asosiy vositalam ing eskirishi» kontraktiv schyot 
asosiy vosita b oshlanglch (joriy) qiymatini aks ettiruvchi 0100 -
«Asosiy vositalar» schyoti m a’lumotlarini tartibga soladi.
0500 - «Nomoddiy aktivlarning eskirishi» schyoti esa 0400 -
«Nomoddiy aktivlar» schyotidagi k o ‘rsatkichlam i tartibga soladi.
Misol uchun korxonadagi nomoddiy aktivlarning bo shlan glch
qiymati 1500000 so‘m, 0400 - «Nomoddiy aktivlar» schyotida aks 
ettirilgan va balans aktivida k o ‘rsatilgan. Nomoddiy aktivlar qoldiq 
qiymatini aniqlash uchun 0500 - «Nomoddiy aktivlarning eskiri­
shi» kontraktiv schyotidagi m a’lumotdan foydalanish zarur. Unga 
ko‘ra, nomoddiy aktivlarning eskirish summasi 45000 so ln n i tash­
kil etadi deb faraz qilsak, nomoddiy aktivning qoldiq qiymati quy- 
idagiga teng b o la d i:
1500000 so ‘m -4 5 0 0 0 so‘m = 1 455000 so‘m.
Savdo korxonalarida tovarlar hisobi 2910 - «Tovarlar» aktiv 
schyotida yuritiladi. Ushbu schyotda tovarlam ing sotish bahosi aks 
ettiriladi. Ushbu tovarlam ing sotib olish bahosini aniqlash uchun 
tartibga soluvchi kontraktiv schet 2980 - «Savdo ustamasi» dagi 
m a’lumotlardan foydalanish zarur.
Masalan, korxonadagi tovarlar q o ld ig l 2910 - «Tovarlar» 
schyoti debetida 4500000 so‘m deb aks ettirilgan, 2980 - «Savdo 
ustamasi» schyoti kreditidagi qoldiq esa shu tovarlarga belgilangan 
savdo ustamasi miqdorini bildiradi, bu summa 675000 ni tashkil 
etadi deb faraz qilaylik:
4 500 000 - 675 000 = 3 825 000 so‘m.
3 825 00 so‘m korxonadagi tovarlam ing sotib olish bahosini 
bildiradi.
95

---

Kontrpassiv schyotlai' aktiv schyotlar b o ‘lib, ular ba'zi xo'jalik 
m ablaglari tashkil topish manbalari m a ’lumotlarini tartibga so- 
lish uchun m oljallangan. Masalan, 8600 - «Sotib olingan o‘z aksi- 
yalarini hisobga oluvchi schyotlar»
T o ld irav ch i schyotlar tegishli m ablag‘ va ulam ing tashkil 
topish manbalari hisobini yuritishga m oljallangan. Masalan, 1510 
- «Materiallarni tayyorlash va sotib olish», 1610 - «M ateriallam- 
ing qiymatidagi farq» schyotlari to id iru v ch i schyotlar hisoblanadi.