Irrigatsiya va melioratsiya

 
 

---

101 
 
5.2.3-rasm. Suv taqsimotining ko’ndalang qirqimlari. 
 
 

---

102 
5.3. Yopiq va nov sug’orish tarmoqlari 
Nov (lotok) kanallar trapetsiya, to’g’ri to’rtburchak, yarim aylana va asosan, 
parabola shaklida bo’ladi (8.3.1-rasm). Nov ko’ndalang kesim yuzasiga ega bo’lib 
quyidagi bog’liqlik asosida aniqlanadi: 
,
y
p
2
x
2



bu yerda 
x
va 
y
-nov yuzasining koordinatalari; 
p
-parabola ko’rsatkichi. 
Nov kanallarini quyidagi holatlarda qo’llash maqsadga muvofiqdir: 
1.
Qiyin topografik va geologik sharoitlarda.
2.
Kanal trassasi to’liq to’kma holatda o’tganda.
3.
Tog’li va ko’p suv singdiradigan va cho’kadigan tuproqlarda. 
4.
YOnbag’ir va siljuvchi tuproqlarda. 
5.3.1-rasm. Novli sug’orish tizimi 
Novlar 0,05-5,0 m
3
/s suv sarfiga, 0,0005–0,003 nishablik qiymatlarida va 
novlarda suv tezligi 6 m/s dan oshmagan holatlar uchun loyihalashtiriladi. 
Nov kanallari tirgak oyoq va nov elementlaridan tashkil topadi. Nov 
oyoqlari 3 xil bo’ladi: qoziqli, poydevorga o’rnatilgan va yerga o’rnatilgan. 
Ularning turi novlarning yer yuzasiga nisbatan past baland joylashishi hamda 
tuproqning mexanik tarkibiga va sizot suvlarining chuqurligiga qarab tanlanadi 
(8.3.2-rasm). 

---

103 
Novning o’zi 6 m uzunlikda bir uchi kengaytirilgan shaklda 40, 60, 80, 100, 
120 sm ichki chuqurlikda tayyorlanadi. 
Nov kanallarning barqarorligini ta’minlash maqsadida 80 sm gacha bo’lgan 
novlarda 
2
,
0
p

, kattalarida 
35
,
0
p

qabul qilingan. 
Novlar nomogrammalar yordamida yoki soddalashtirilgan formulalar 
yordamida hisoblanadi, hisoblash uchun suv sarfi qiymati, g’adir-budirlik 
koeffitsiyenti, parabola ko’rsatkichi va nov trassasi nishablik qiymatlarini aniqlash 
kerak. 
Nov rusumi 
h
h


qiymat bo’yicha aniqlanadi, 
bu yerda 
h
-gidravlik hisobdan aniqlanilgan novdagi suv chuqurligi, m;
h

-zaxira qiymati (
м
15
,
0
1
,
0
h



). 
Novlar quyidagicha rusumlanadi: LR-40; LR-60; LR-80; LR-100; LR-120, 
ya’ni, L-nov (lotok), R-kengaytirilgan (rastrub), son qiymat - novning ichki 
chuqurlik qiymati, sm. Oxirgi vaqtlarda novlarning turlari LR-4; LR-6; LR-8; LR-
10 qilib ham rusumlanmoqda. 
Novlarda qo’shimcha bosim - energiya hosil bo’lishi hamda FIK 
qiymatining 0,95-0,96 gacha yetishi ularning juda tez va keng qo’llanishining 
asosiy sabablaridan biridir.