Irrigatsiya va melioratsiya

 
 
 
24.2. Sug’oriladigan yerlarning mavjud meliorativ xolati va uni yaxshilashda 
ekspluatatsion injenerlik usullari va texnologiyalari
Melioratsiyani to’g’ri tashkil qilishda va loyixalashda quyidagilarni bilish 
zarur, birinchidan, tuproq rejimini ( suv, xavo va kimyobiologik), bir tarafdan 
boshqa tarafdan shu sharoitdan kelib chiqqan xolda, qishloq xo’jalik o’simliklariga 
kerak bo’lgan rejimni bilish lozim va ular o’rtasidagi farqlarni xam, ikkinchidan 
esa, o’sha texnik usullar, qaysiki sonli va mustaxkam shuningdek davomiyligi 
yordamida tuproqning suv, xavo, kimyobiologik rejimini o’zgartirib turishini bilish 
kerak. SHundan kelib chiqqan xolda melioratsiyada quyidagi elementlarni nazarda 
tutish lozim: 
- o’simlikni istemol qilish talabi; 
- tuproqning-melioratsiya ob’ektining sifati va xususiyatlari (fizik va 
kimyoviy) va shu o’zgarishlarni mumkin bo’lgan xossa va sifatlarini (fizik va 
kimyoviy) melioratsiya ob’ekti sifatida-tuproqni, melioratsiya vositasi sifatida 
suvni;
- tuproqlarning texnik va gidrotexnik sifati o’zgarishlarini va shu 
o’zgarishlarning mumkin bo’lgan chegaralari. 
Tuproqning oziqlanishi mikrobiologik va issiqlikning shakllanishida tuz-suv 
rejimi yetakchi deb xisoblanadi. Fermer xo’jalik yerlarini melioratsiya qilish va 
qishloq xo’jalik ekinlaridan maksimal mo’l xosil olish uchun qilinadi. SHu bilan 
birgalikda tuproqning suv-tuz rejimini o’zgartirib turishlik (uning namligi, tuzlanish 
xolati, yer osti suvlarini chuqurligi va o’g’itlanishi) qishloq xo’jalik maxsulotlaridan 
maksimal mo’l xosil olishda deyarli tor diapozonda o’zgarib boradi.

---

429 
Tuproqning ildiz rivojlangan zonasining maqbul namligi qishloq xo’jalik 
o’simliklari uchun 0,6- 0,9 NV oralig’ida bo’ladi. Tuproqdagi ildiz rivojlanadigan 
qatlamni qalinligi, asosiy usimliklar uchun vegetatsiya davrida 0,3 dan1,1 m. gacha 
o’zgarib turadi. 
Er osti suvi satxi chuqurligining darajasini baxolash, 60- yillar o’rtasigacha 
"kritik" deb atalgan yer osti suv satxi chuqurligi tushunchasidan foydalanilgan 
(Polыnov,1930; Kovda, 1946; yengulatov, 1964; Kats, 1965; Raximbaev, 1967 va 
boshkalar). Biroq yer osti suv satxi chuqurligi meliorativ talabni xar xil 
shakllantiradi, shuning uchun xam suv- tuz rejimini maqbul asoslashda sug’orish 
rejimini, yuvish, yer osti suv satxi chuqurligi, drenaj ko’rsatkichlarini kompleks 
ravishda nazarda tutish (ko’rib chikish) kerak.
Xozirgi vaqtda qishloq xo’jalik o’simliklarning xosildorligi yerning 
sho’rlanish turi, darajasi, tuproqda xar xil eritmalar miqdorining to’planishiga 
bog’liq bo’lib qolganligi aniqlangan (Kovda, 1973; Stroganov, 1962; Rabochev, 
1976; Duxovnыy, 1987; Ramazanov, YAkubov, 1988; Usmanov, 1988 va 
boshkalar). yetakchi qishloq xo’jalik o’simligi - paxta uchun shunday bog’liqlik 
9.1- rasmda ko’rsatilgan.