|
Paramiksoviruslar oilasi (Paramyxoviridae)
Paramiksoviruslar oilasi (lotincha para — o'xshash, yaqin) odamlarga nisbatan patogen b o ‘lgan 3 turkumni: Raramyxovirus, Morbillivirus, Pneumovirus o ‘z ichiga oladi. Birinchi turkumga odamlarda paragrippni q o ‘zg‘atuvchi virusni (OPGV) 1-4 tiplari, epidemik parotit (tepki), ikkinchi turkumga qizamiq, it va sigirlar o ‘lat virusi, uchinchi turkum ga respirator- sintitsial viruslar kiradi.
Morfologiyasi. Paramiksoviruslar murakkab tuzilgan b o ‘lib, sferik shaklgaega, o ‘lchami 150-200 nm. Bu virus RNK tutuvchi viruslar ichida eng yirigi hisoblanadi. Virus genomi bir ipli manfiy RNK dan iborat. N ukleokapsid tashqi tomondan lipid-uglevod-protein q o b ig ‘i bilan o 'ralgan b o ‘lib, unda tikansimon o ‘simtalar joylashgan, nukleokapsid spiral simmetriya tuzilishiga ega.Nukleokapsidtarkibida bir necha virusga xos fermentlar bor, jumladan RN K -polim eraza (transkriptaza). Nukleokapsid tashqi qobiqning ichki tomonidan qoplab turuvchi matriks oqsil bilan o'ralgan. Tashqi qobiq hujayralardan hosil b o ‘lgan 2 ta lipid qatlami va 3 ta virusga x:os oqsildan tashkil topgan. S h u lard an 2 ta oqsil o ‘sim talar tark ib ig a kiruvchi g lik o p ro tein N H b o ‘lib, g em agglutinatsiya qilish x u su siy atig a va neyraminadaza faolligiga ega. Uchinchi F oqsil v irusning hujayraga kirishini ta’ minlaydi.
Antigenlari. Viruslarda 2 ta turga xos antigen bor. Birinchisi tashqi V -antigeni (o ‘simliklarning glikoproteinlari); ikkinchi - ich k i S-antigen(nuk leoprotein). Shu oilaga kiruvchi viruslarda umumiy antigen y o ‘q. K o ‘p g in a paramiksoviruslarning V-antigenlari ikkita mustaqil antigen komponentlariga ega, ulardan biri gemagglutinin (H -antigen), ikkinchisi neyrom inidaza (H-antigen).
K o ‘paytirish. Virus hujayraga retseptor yordamida endositoz y o ‘li bilar» kiradi. Virus reproduksiyasi hujayra sitoplazmasida kechadi. Virus h u ja^rad an kurtaklanish y o ‘li bilan chiqadi. Zararlangan hujayralar sitop lazmasida atsidofil kiritmalar hosil bo'ladi.
C hidamliligi. Paramiksoviruslar efirga, yuqori haroratga chidamsiz. 50°C haroratda faolligini y o ‘qotadi. - 6 0 С haroratda muzlatilganda in fek sio n faolligi uzoq vaqt saqlanib qoladi. Infeksiya manbai bemor va virus, tashuvchilar hisoblanadi. Kasallik yosh bolalarda o g ‘ir kechadi. V iru slar havo-tomchi va muloqot orqali yuqadi.Odamlarda paragripp qo‘zg‘atuvchi virusP aragripp virusini birinchi marta R.Chanok 1956-yili AQShda grippga o ‘x sh ash kasallik bilan o g ‘rigan bolaning burun-halqum suyuqligidan ajrati b olgan, и Paramyxovirus turkumiga kiradi.IVIorfologiyasi. Yuqorida keltirilgan paramiksoviruslar oilasiga mansub virus lartuzilishigao'xshash.FCo‘paytirish. Odamlarning paragripp viruslari tovuq embrionida k o ‘p ay m ay d i, ammo m ay m u n , o d am e m b r io n in in g b u y rag id an tayyorlangan to'qima kulturalarida, odam embrionining fibroblastlarida y a x sh i k o ‘payadi. Ularning SPT rivojlanayotgan hujayra kulturalarida h ar x_il bo'lib, hujayra plastining parchalanishidan to simplastlar hosil b o ‘lis h darajasigacha yetadi, ta’siri virusning tipiga b o g ‘liq.
A ^ntigenlari. V iru sd a 2 ta an tig en to p ilg a n . B ir in c h is i S - ribon ukleoproteid bilan bog‘liq eruvchan antigen, ikkinchisi esa virusning lipoproteid qobig'idagi V-antigen. Paragripp viruslari antigen tuzilishlariga k o ‘ra 5 ta serotipga boMinadi. 1-2 tiplari bolalarda b o ‘g ‘ma (krup), faringit,3-tipi bronxit vao'choqli zotiljamni q o ‘zg‘atadi, 4—5 tiplarining kasalliklari kam uch ray d i va yengil kechadi.C^hidamliligi. Paragripp viruslari efirga chidamsiz. Yuqori haroratda va d&zinfeksiya qiluvchi eritmalar ta’sirida tezda faolligini y o ‘qotadi. - 70°C haroratda, liofil usul bilan quritilganda uzoq vaqt saqlanadi.H a y v o n la rg a nisbatan patogenligi. Paragrippni q o ‘z g ‘atuvchi virus Jar tabiiy va laboratoriya sharoitidagi hayvonlarga nisbatan kam p a to g e n . K asallik k o ‘pin ch a h a y v o n la r d a sim p to m s iz k ech ad i. P aram y x o v iru s turkumining Senday virusi h ay v o n lar (oq sichqon,
kalamush, dengiz cho'chqachasi va boshqalar)ga n isb atan patogen hisoblanadi.
Kasallikning odamlardagi patogenezi va klinikasi. V iru s o ‘tkir respirator kasallikni keltirib chiqaradi. Kasallik havo-tomchi ;yo‘li orqali yuqadi. Yashirin davri 3-6 kun. Paragripp viruslari yuqori nafas 3 ' 0 ‘llarining shilliq qavati hujayralarida k o ‘payadi va epiteliylaming parchalanishiga olib keladi, bunda yallig'lanishlar va ko‘pincha tomoqda shish kuzatiladi. To‘plangan virus hujayralaridan hosil b o ‘lgan mahsulotlar q o n g a tushib o rg an izm n in g umumiy zaharlan ish ig a olib keladi. E p ite liy la m in g
parchalanishi natijasida himoya qiluvchi to ‘siq buziladi va p ato g en yoki shartli-patogen bakteriyalar kirib ikkilamchi infeksiya rivojlarLadi.P arag rip p v iru slari k o ‘p in ch a b o lalard a farin g it, b -ro n x eo lit, laringotraxeobronxit, b o ‘g ‘ma, zotiljam, kattalardaesa yengil ko'rinishdagi laringit kasalliklarini keltirib chiqaradi. Paragripp viruslari k o ‘j>incha gripp virusi va adenoviruslar bilan birga uchraydi.
Immuniteti. Kasallikdan so ‘ng tip maxsus gumoral im im initet hosil b o iib , bir necha yil saqlanadi. Qon zardobida komplementni liog'lovchi, virusni neytrallovchi antigemagglutin xossali antitelolar topilad i. Hosil b o ‘lgan immunomodulinlar ichida sekretor slgA antiteloLari muhim ahamiyatga ega, chunki ular mahalliy immunitetning asosiy omili liisoblanadi.Laboratoriya tashxisi. Tashhis qo'yishda v iru so lo g ik , serologik usullardan hamda immunofluoressensiya reaksiyasidan foydalaniladi.
Virusni ajratib olishda maymun yoki odam embrionining b ir qavatli kulturalari q o ila n ila d i. To ‘qima kulturasidagi virus gem adsorbsiya reaksiyasi yordamida aniqlanadi. Ajratib olingan virus shtammllari to ‘qima kulturalarida NR, GATR VA KBR yordamida identifikatsi^ya qilinadi. Paragripp kasalliklariga serologik tashxis q o ‘yish uchun b em o rn in g juft zardoblari bilan GATR va KBR lar q o ‘yiladi. Bulardan tash q ari, yuqori nafas y o ‘llari hujayralaridagi virus antigenini tip maxsus zard o b lar bilan IF usullari yordamida aniqlanadi.Maxsus profilaktikasi va davosi hozircha y o ‘q. Simpto matik davo q o ‘llanilaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
