Irgasheva durdona yakubdjanovna ma’luMotlar oMbori

Kamayishi 
Biznes mantig’i 
Bog’lovchi funksiyalar 
Ma’lumot baza mantig’i 
MBBT 
MB
F
BT
MB 
Kamayishi 
Biznes mantig’i 
Bog’lovchi funksiyalar 
Ma’lumot baza mantig’i 
MBBT 
MB
F
BT
MB 
Namoyish mantig‘i
Biznes mantig‘i
Xizmatchi funksiyalar
SQL­so‘rovlar
Natijalar
MB Mantig‘i
MBBT
MBB
Mijoz
Server

---

121
Kamayishi 
Biznes mantig’i 
Bog’lovchi funksiyalar 
Ma’lumot baza mantig’i 
MBBT 
MB
F
BT
MB 
Kamayishi 
Biznes mantig’i 
Bog’lovchi funksiyalar 
Ma’lumot baza mantig’i 
MBBT 
MB
F
BT
MB 
NAMOYISh 
MANTIg‘I
XIzMATChI 
FUNKSIYALAR
NATIJA
MBB
MBBT
MIJOz
SERVER
PROTSEDURANI
ChAQIRISh
SAQLANUVChI
PROTSEDURANI
TRIggERLAR
7.3.2-rasm. 
Ma’lumotlar bazasining faol server modeli.
Bu ikki model ham afzallik va kamchiliklarga ega. Shu ning 
uchun hozirgi kunda ma’lumot baza server modeli keng tarqalgan 
7.3.1­rasm.
Savol va topshiriqlar
1.
Taqsimlangan ma’lumotlar bazalarini boshqarish tizimlari 
nima?
2.
Taqsimlangan ma’lumotlar bazasi tuzilishi qanday?
3.
Uzoqlashgan server so‘rovni tushuntiring.
4.
Kliyent server tushunchasi haqida ma’lumot bering.
5.
Tarmoqning fayl server arxitekturasi nima?
6.
Inter ilovaning standart funksiyalarini sanab bering. 
7.
Ikki bosqichli modelni tavsivlab bering.

---

122
Viii bob. WEb tEXNoloGiYalari
Va Ma’luMotlar baZaSi
8.1. PHP tili haqida
Hozirgi kunda internetni tez suratlar bilan rivojlanishi inson-
lar orasida yangi muloqot qilish usullarining taraqqiy qilinishiga 
olib keldi. WWW kommunikatsion muhitida ko‘plab yangi sayt-
lar ochilmoqda. Shu munosabatda yangi texnologiyalarga va ular 
bilan ishlaydigan mutaxassislarga talab ortib bormoqda. Shunday 
yangi texnologiyalardan biri – PHP hisob lanadi. 
PHP tilining tarixi 1995-yildan boshlanadi. Mustaqil das-
turchi Rasmus Lerdorf saytga uni onlayn ma’lumotlarini o‘qish 
uchun tashrif buyuruv chilar sonini hisoblash uchun (Pere/CGI) 
ssenariyasini yozgan. Bu ssenariy 2 ta masalani yechgan. Tashrif 
buyuruvchilar haqida ma’lumotlar va web sahifaga tashrif buyur-
ganlarning sonini chiqa rish. Bu davrga kelib bu masalani yechish 
uchun maxsus vositalar bo‘lmagan. Shu sababli ko‘p dasturchilar 
uning ishiga qiziqib savol bilan murojaat qila boshladilar va mual-
lif vositasini tekin tarqata boshladi, o‘zi esa PHP vositalarini ken-
gaytirish ustida ishlay boshladi. Shunday kengaytirishlardan biri 
HTML shaklida kiritilgan ma’lumotlarni simvolli o‘zgaruvchilarga 
almashtirardi, bu esa ularni boshqa tizimlarga eksport qilish im-
konini berardi. Mavjud PHP vositala rini kengaytirishlar PHP 2.0 
versiyasining paydo bo‘lishiga olib keldi. Uni takomillashtirishda 
butun dunyo dasturchilari ishtirok etdilar. 1997-yilda PHP qisqart-
masi «Personal Home Page» ma’nosini («PHP Hypertext Proces-
sor» emas) anglatishi kelishib olindi.
PHPning muhim afzalliklaridan biri, u to‘g‘ridan to‘g‘ri HTML 
ko diga singdirilishi (o‘rnatilishi) mumkin, shuning uchun dastur-
chiga HTML chiqarish uchun bir qancha buyruqdan iborat dastur 
tuzishga hojat yo‘q. HTML va PHP kodlarini zaruriyatga qarab 
almashtirib turish mumkin. Masalan, PHPda quyidagi dastur frag-
mentini yozish mumkin.



"Hello world!" xabar Web sahifaning sarlavhasida chiqariladi. 
Shunisi qiziqki, РНРni ekranlovchi ketma-ketligi () deb ata-
luvchi ushbu konstruksiya ichiga yozilgan print komandasi tugal-
langan dasturdan iborat. 

---

123
Quyidagi misolda PHPning HTML kodlari bilan integral-
lashuvi ko‘rsatilgan:
Листинг 1.1.
 РНР
ning dinamik sahifasini yaratish. 
// bir nechta o‘zgaruvchilarga qiymat tayinlash 
$site_title = "РНР Recipes"; 
$bg_color = "white"; 
$user_name = "Chef Luigi"; 
?> 
 
 
 
 
 
// tabrikni sana va foydalanuvchi nomi bilan chiqarish. print “ 
РНР Recipes | ".dateC’f d. Y")."
Greetings, $user_name! 
"; 
?>