ҚИРҚ олтинчи илмий-амалий конференцияси материаллари

Adabiyotlar: 
1.SH. Mirziyoyev “O‘zbek tiliga davlat tili” maqomi berilganining o‘ttiz yilligiga 
bag‘ishlangan tantanali marosimdagi nutqidan. 2019-yil 21-oktabr. 
2. Mahmudov N. O‘qituvchi nutq madaniyati. Darslik – Toshkent: Alisher Navoiy 
nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, 2007. 
3.Rasulov P., Husanov N., Mo‘ydinov Q. Nutq madaniyati va notiqlik san’ati. – 
Toshkent.: Iqtisod – moliya, 2006. 
4. Qudratov T. Nutq madaniyati asoslari. – Toshkent., 1993.
 

---

~ 225 ~ 
TOG‘AY MUROD ASARLARIDA OBRAZLI METAFORANING 
GESHTALTIV XUSUSIYATLARI 
 
 
Charos Salomovna Choriyeva Lingvistika: o‘zbek tili mutaxassisligi
2-bosqich magistranti 
Ilmiy rahbar: Filologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori Shohista Maxmaraimova 
To‘xtashevna 
 
Annotatsiya:
Ushbu tezisda har bir xalqning asrlar davomida to‘plagan tajriba va 
amaliyotlarining ifodasi bo‘lgan metafora va geshtaltning ilmiy-nazariy jihatlari 
qisqacha ta’riflab o‘tilgan. Milliy qahramonlar yaratishda benazir bo‘lgan T.Murod 
ijodida uchraydigan metafora va geshtaltlarga misollar keltirilib, ularning mazmun- 
mohiyati izohlab berilgan.
Kalit so‘zlar: 
milliy obraz, lisoniy manzara, metafora, metaforizatsiya, 
ekspressivlik, lingvistik geshtalt.
 
Tog‘ay Murod ijodi bilan yaqindan tanishar ekanmiz, uning oddiy hodisalardan 
ulkan badiiy umumlashmalar topish ilmiga, qahramonlar hayotini hayot haqiqati 
mezonida tasvirlay olish ko‘nikmasiga, betakror milliy obrazlar yaratish mahoratiga 
duch kelamiz va asarlariga maftun bo‘lamiz. Bizning tadqiqot ishimiz yozuvchi 
asarlarida qo‘llangan obrazli metaforalar va ularda aks etgan geshtaltiv xususiyatlarni 
o‘rganishdan iboratdir.
Har bir xalq asrlar davomida juda katta tajriba to‘playdi, shu tajribani turli vositalar 
bilan kelajak avlodlarga meros qilib qoldiradi. Maqollar, turg‘un iboralar ana shu 
merosning bir qismi bo‘lib, ularning shakllanishida metaforaning o‘rni beqiyosdir. 
Chunki, olamning lisoniy manzarasida “real borliqning deyarli barcha ob’yektlari u yoki 
bu belgini ifodalab kelishga qodir hisoblanadi” O‘zida teran mazmunni, o‘tkir haqiqatni, 
so‘z xazinasining duru javohirlarini mujassam etgan metaforalar nutqni serjilo qiladi, 
uning ko‘rkini, stilistik bo‘yoqdorligini oshiradi. Metaforalar zamonlar osha tobora 
sayqallashadi, pishiydi, mazmuni teranlashadi va xalq qalbidan chuqur joy olib, maqol, 
matal va turg‘un iboralar tarkibiga singib ketadi. Metafora asosida ko‘rinmas olam ham, 
ko‘rinuvchi olam ham o‘zgacha tus oladi – u haqdagi bilimlarda sifat o‘zgarishlari sodir 
bo‘ladi;uning yuzaga chiqishi
kommunikativ maqsad bilan bog‘liq, bu maqsad borliq 
haqidagi axborotni tinglovchiga yetkazish va uning ruhiyatiga ta’sir qilishdan iborat.
Metaforalar, asosan, milliy urf-odat, rasm-rusumlarga, milliy xarakterga, geografik 
muhitga, davrga, ilm-fan va madaniyat darajasiga qarab metaforizatsiyalashtiriladi. Biz 
ijodini o‘rganayotgan adib ijodida esa barcha tasviriy vositalar milliylikka, o‘z-o‘zini 
tanish asosiga qurilgan. 
Masalan, Atlas – elimiz tarixi. Atlasda elimiz kechirmish 
hayitlari bor, fojialari bor.
Atlas – qo‘shiq, elimizning azaliy ham so‘ngsiz qo‘shig‘i! 
(Oydinda yurgan odamlar).
 
Atlasning milliy kiyimlar ichida eng sarasi ekanligini 
ta’kidlab, muallif uning quyidagi turlarini sanab o‘tadi: 
Sakkiztepkilik, Marg‘ilon 
xonatlasi, Samarqand oqshomi, Marg‘ilon mash’ali, Farg‘ona yo‘llari, Layli, Guli, 
Shirin, Mahliqo, Shotikapak, Shodiqara, Qo‘chqorshoxi, Tiri kamon, Oltin kalit.
T.Murod qissa va romanlarida o‘zbek tilining shevalar va tasviriy ifodalarga boy 
leksikasini, o‘zbek madaniyatining hali hech kim kashf etib ulgurmagan o‘ziga xos 
jihatlarini yoritib berdi: