~ 172 ~
1989- yilda dengiz 2 qismga bo‘lingan: Katta va Kichik orolga bo‘linib qoldi. 60
mingga yaqin kishi o‘z ishini yo‘qotdi. Mintaqadagi ekologik vaziyat juda tang axvolga
kelib qolgan edi. Buni o‘z vaqtida anglab yetgan birinchi prizedentimiz I.A.Karimov
“Butun jahon hamjamiyati” e’tiborini orol dengiziga qaratish zarurligini ta’kidladi. Bu
borada Markaziy Osiyoning bir qator shaxarlarida jumladan Qizil O‘rda, Almata va
Toshkentda Orol dengiziga bag‘ishlangan sammitlar bo‘lib o‘tdi. 1993-yil BMT va
Markaziy Osiyoning 5 davlati tomonidan “Orolni qutqarish jamg‘armasi” tuzildi. 2013-
yildan buyon BMT, Yevropa Ittifoqi, yetakchi xalqaro tashkilotlar va moliya institutlari
tomonidan Orol dengizi xavzasidagi mamlakatlarga yordam ko‘rsatish bo‘yicha uch
yuzdan ziyod loyihadan iborat uch dasturni amalaga oshirishmoqda.
Bu loyihani
hayotga taqbiq etish uchun 8.5 mlrd dollardan ziyod mablag‘ zarurligi takidlangan.
BMT bosh asambilyasi 68-sessiyasining rasmiy xujjati sifatida tarqatilgan “Orol
dengizining qurushining oqibatlarini bataraf etish va orol bo‘yida ekotizimlar xolatining
oldini olish bo‘yicha” chora tadbirlar dasturi qayd etildi. 2017-yil BMTning 72-
sessiyasida prizdentimiz Sh.Mirziyoyev ya’na bir bor Orol fojiyasiga alohida to‘xtalib
o‘tdi. Shu tariqa orolni qutqarish bo‘yicha bir qancha loyihalar ishlab chiqilgan bo‘lib,
ularning ichida Orolning qurugan qisimiga cho‘l sharoitida o‘sadigan o‘simlik ekish,
Sibir daryolarining bir qismini Orolga burish kabi loyihalar ko‘zda tutilgan. Shularing
ichida cho‘l sharoitida o‘sadigan o‘simliklarning yekish loyihasi ancha samaraliroq
bo‘lib chiqdi. Bu loyiha 2000- yilda boshlangan bo‘lib uning eng yuqori darajaga
chiqishi 2018-2019 yillarda tog‘ri keladi. Saksovul urug‘larini sun’iy ekish uchun
zamonaviy traktorlar va ekin ekichlar singari 250 ga yaqin
yangi texniklarning jalb
etilishi natijasida 200 ming gektr yerga saksovul urug‘i ekildi. Xususan xar bir kg.
saksavol urug‘ini olib kelgan aholiga 15 ming so‘mdan pul ham to‘landi. Hisob
kitoblarga qaraganda bir gektrdagi saksovul 500 kg.gacha tuzlarni tutuishi mumkin
ekan. Bir milliondan ortiq gektrni o‘zlashtirish uchun esa 300 ortiq mutahasislar jalb
etildi. Bir vaqtlari baliq konservasi ishlab chiqarishga ixtisoslashgan Mo‘ynoq shahriga
qayta jon baxshida etildi, endi uning atrofida ko‘l emas balki o‘rmon paydo bo‘lmoqda.
Hukumat qarori bilan Qoraqalpog‘iston Respublikasi vazirlar kengashing Mo‘ynoq
tumanini rivojlantirish jamg‘armasi faoliyatini tashkil etish va mablag‘lardan
foydalanish tartibi to‘g‘risida nizom tasdqlandi. Nizomga muvofiq kelgusida Mo‘ynoq
tumanida zamonaviy uy joy va ko‘p qavatli uylar
barpo etish qishloqlarni
obodonlantirish va ko‘klamzorlashtiish, ichimlik suvi bilan taminlash borasida bir
qancha loyihalarni o‘z ichiga jamlab olagan bu loyiha shuningdek Mo‘ynoq tumani
atrofida Orolning qurigan qismiga ekilgan saksovullar o‘rmonining vujudga kelishi bu
huhudda tuya chorvachiligining rivojlanishi, turistik maskanga
aylantish ham shular
jumlasiga kiradi.
Xulosa o‘rnida shuni aytsih mumkinki Jahon hamjamiyati va Markaziy Osiyo
mintaqasidagi davlatlarining o‘zaro hamkorligi asosida Orolning qurigan qismini
o‘zlashtirish borasida yakdil bo‘lib harakat qilishmoqda. Bu borada Orol suvining
sathini malum darajada ushlab qolish, u yerda yashayotgan hayvonlarni va o‘simliklarni
muhofaza ostiga olish, yaylov chorvachiligini
rivojlantirish, turistik obektlar barpo etish,
ekoturizmni rivojlantirish, aholining turmush darajasini yahshilash ustuvor vazifa
sifatida begilanib olingan.