Iqtisodiyotning real sektori tarmoqlarida hamda qishloq va suv xo‘jaligida raqamli texnologiyalarni keng joriy etish

AKT sohasidagi asosiy iqtisodiy ko‘rsatkichlarning o‘sish dinamikasi
2016-2020 yil.




Vatanimiz taraqqiyoti va xalq farovonligini ta‘minlashning muhim shartlaridan hisoblanadi. Iqtisodiyot nazariyasi o‘rganadigan asosiy tizimlardan biri milliy iqtisodiy tizimdir. Uning samaradorligi ma‘lum davrdagi faoliyatning jami natijalarini tavsiflovchi makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar bilan belgilanadi. Shuni ta‘kidlash kerakki, mamlakat iqtisodiyoti ko‘plab elementlardan tashkil topgan murakkab tizimdir. Uning jarayonlarini o‘rganish va tadqiq qilish batafsilroq yondashuvni talab qiladi, shuning uchun mamlakat iqtisodiy tizimi shartli ravishda iqtisodiy tarmoqlarga bo‘linadi. Iqtisodiy sektor odatda faoliyati o‘xshash va taxminan bir xil maqsadlarga ega bo‘lgan ko‘plab xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarni o‘z ichiga oladi. Iqtisodiyotning eng muhim tarmoqlaridan biri bu real sektordir. Jamiyat tomonidan iste‘mol qilinadigan tovarlarning ko‘p qismini ishlab chiqarish shu yerda amalga oshiriladi. Keyinchalik mahsulot yoki xizmatlarni taqsimlash, almashish va iste‘mol qilish jarayoni keladi. Ishlab chiqarish jarayoni har doim moliyaning qarshi harakati bilan birga keladi. Real sektor uy xo‘jaliklarini ish bilan ta‘minlab, davlat byudjetiga daromadning salmoqli qismini keltirmoqda. Ushbu sohaning rivojlanishi butun mamlakat iqtisodiyotining holatiga bevosita ta‘sir qiladi. Real sektorning faoliyati, eng avvalo, aholi farovonligi, mamlakat iqtisodiy tizimining barqarorligini ta‘minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Turli mamlakatlarda ushbu sohani rivojlantirishga katta e‘tibor qaratilmoqda. Tarkibiy jihatdan real sektor juda murakkab tizim bo‘lib, ko‘plab turli korxonalar, tijorat tashkilotlari va kompaniyaning boshqa shakllaridan iborat bo‘lib, ularning asosiy maqsadi foyda olishdir. Iqtisodiyot real sektorining asosini sanoat va qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish tashkil etadi. Aynan ishlab chiqarish sohasida ishlab chiqaruvchi tabiat bilan o‘zaro aloqada bo‘ladi, yangi moddiy ne‘matlar yaratiladi. Ishlab chiqarish sohasining miqdoriy va sifat jihatidan rivojlanishi jamiyat farovonligini, aholi daromadlarining oshishini ta‘minlaydi, ta‘lim, sog‘liqni saqlash, madaniyatni rivojlantirish uchun moddiy asos yaratadi. Shu bilan bir qatorda real sektor tarmoqlari sanoat, qishloq xo‘jaligi, qurilish, transport, aloqa va boshqa xizmat ko‘rsatish tarmoqlarini xorijiy kredit liniyalari hisobidan, davlatning ichki mablag‘‘lari hisobidan moliyalashtirish orqali ishlab chiqarish sur’atini oshirish va Respublikamiz mahsulotlarini jahon bozoriga olib chiqish imkoniyati yaratilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev tomonidan ishlab chiqilgan va ilgari surilayotgan 2017-2021 yillarda O‘zbekistonni rivojlantirish harakatlar strategiyasining beshta ustuvor yo‘nalishining aynan uchinchi yo‘nalishi iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirishga qaratilgan bo‘lib, bunda makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash va yuqori iqtisodiy o‘sish sur’atlarini saqlab qolish, milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish, ijtimoiy soha, qishloq xo‘jaligi, sanoat, transport sohalarini modernizatsiya qilish va jadal rivojlantirish, iqtisodiyotda davlat ishtirokini kamaytirish bo‘yicha institutsional va tarkibiy islohotlarni davom ettirish, hududlar, tuman va shaharlarni kompleks va mutanosib holda ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiy ettirish, investitsiyaviy muhitni yaxshilash orqali mamlakatimiz iqtisodiyoti tarmoqlari va hududlariga xorijiy sarmoyalarni faol jalb etish kabi vazifalarni amalga oshirish belgilab qo‘yilgan.³
Hozirgi davrda O‘zbekistonda milliy iqtisodiyotning real sektori barqaror sur’atlarda rivojlanib borayotganligini e‘tirof etish lozim. Respublikamiz iqtisodiyotida barcha moliyalash manbalari hisobidan o‘zlashtirilgan investitsiyalar miqdori 2020-yilga nisbatan 10,5foizga oshib, 18,7 mlrd. AQSh dollarini tashkil etdi. Bunda o‘zlashtirilgan investitsiyalarning 55,6 foizi korxona va aholining o‘z mablag‘lari, 20,3 foizi xorijiy investitsiyalar va kreditlar, 15,3 foizi tijorat banklari kreditlari va boshqa qarzlar, 4,5 foizi davlat budjeti, 4,7 foizi davlat maqsadli jamg‘armalari hamda 4,7 foizi O‘zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan moliyalashtirildi. Amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar va ijtimoiy o‘zgarishlarning samarasi, o‘z navbatida, aholining moddiy ahvoli va farovonligini, uning hayot darajasi va sifatini oshib borishida namoyon bo‘lmoqda.
Bugungi kunda yer munosabatlari, qishloq va suv xo‘jaligi resurslarini boshqarish samaradorligini oshirish maqsadida raqamli hamda geoaxborot texnologiyalari tizimini joriy etish yuzasidan Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi oldiga ham aniq vazifalar qo‘yilmoqda. Ta‘kidlash joizki, mamlakat raqobatbardoshligini ta‘minlash maqsadida davlat organlari barcha sa’y-harakatlarni iqtisodiyotning real sektori korxonalari mahsulotlariga bo‘lgan talabni rag‘batlantirish chora-tadbirlarini tashkil etilmoqda. Xususan Iqtisodiyotning real sektori (ta’rifi) - bu hududning kichik, o‘rta, yirik (sanoat) korxonalari majmuini bildiruvchi iqtisodiy, yuridik jihatdan aniqlanmagan atama bo‘lib, ularning faoliyati tijoratlashtirilgan mahsulot va tovarlarni (seriyali va ommaviy ishlab chiqarish) ishlab chiqarishga yo‘naltirilgan. mahsulotlar, shu jumladan binolar va inshootlar va boshqalar), xizmatlar (aloqa, telekommunikatsiya, transport, transport va boshqalar). Mahsulotlarni tijoratlashtirish jarayoni natijasida ushbu korxonalarning barqaror foydasi paydo bo‘lib, undan soliqlar barqaror to‘lanadi hamda hududiy, davlat byudjeti shakllanadi. Albatta, iqtisodiyotning moliyaviy sektori real sektor bilan bog‘liq bo‘lib, birisiz ikkinchisining mavjudligi qiyin bo‘ladi.
Masalan, katta mablag‘ sarflamasdan qanday qilib kuchli zavod qurish mumkin? Ammo shunga qaramay, fanda bu ikki tushunchani ajratish bahsli emas. Biroq, "iqtisodning real sektori" atamasi ko‘plab moliyachilar va bankirlar tomonidan noaniq talqin qilinadi. Bugungi kunda respublikamizda nafaqat davlat sektoriga, balki xususiy sektorga ham xalqaro kapital mablagʻlarini jalb qilish uchun Oʻzbekiston Respublikasi banklarida bir qancha moliya institutlari bilan tuzilgan shartnomalar asosida xorijiy kredit liniyalari ochilgan. Ular orqali xususiy sektorni moliyalashtirish amalga oshirilmoqda. Quyidagi ma‘lumotlar yirik xalqaro moliya instituti bo‘lgan Osiyo Taraqqiyot banki mablag‘larining O‘zbekiston Respublikasida xususiy va real sektorlar taraqqiyotida muhim investitsion manba bo‘lib xizmat qilayotganidan dalolat beradi. Oʻzbekiston Respublikasi 1995-yilda Osiyo taraqqiyot bankining a‘zosi bo‘ldi va 1997-yilda Toshkentda Osiyo taraqqiyot banki vakolatxonasi ochildi. Oʻzbekiston Respublikasining Osiyo Taraqqiyot banki bilan oʻzaro hamkorlik Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 30 apreldagi “Osiyo rivojlanish banki bilan hamkorlikni rivojlantirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi 186-sonli qaroriga muvofiq amalga oshiriladi.