Iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirish

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning sanoatdagi ulushi (foizda)

Mazkur soha iqtisodiyotning yetakchi bo‘giniga aylanishida mamlakatda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyati rivojlanishini har tomonlama qo’llab-quvvatlash, shu jumladan, biznesni yuritish bilan bogiiq barcha jarayonlami yana-da liberallashtirish, soddalashtirish va arzonlashtirish, kichik biznes va xususiy tadbikorlik subyektlarini moliyaviy qo’llab-quvvatlash borasida amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar muhim rol o‘ynamoqda. Shunga ko’ra, Harakatlar strategiyasida xususiy mulk huquqi va kafolatlarini ishonchli himoya qilishni ta’minlash, xususiy tadbirkorlik va kichik biznes rivoji yo‘lidagi barcha to‘siq va cheklovlami bartaraf etish, unga to‘liq erkinlik berish, “Agar xalq boy bo‘lsa, davlat ham boy va kuchli bo‘ladi” degan tamoyilni amalga oshirish borasidagi tadbirlarga alohida e’tibor qaratilgan. Jumladan, 2017-yilning I choragida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi tadbirkorlik subyektlari huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo‘yicha vakili (biznes ombudsman)ni tashkil etish belgilandi.
Ombudsman (qadimgi skandinavchada umbor «vakolat», «zimmasiga yuklash») - qator davlatlarda ijro hokimiyati idoralari va mansabdor shaxslar faoliyatida
ma’lum fuqarolar guruhining adolat va manfaatlari ta’minlanishini nazorat
qilish vazifasi yuklatilgan mansabdor shaxs.
Huquqshunoslar xalqaro assotsiatsiyasi fikriga ko‘ra, ombudsman instituti - bu konstitutsiya yoki qonunchilik hokimiyati hujjatlarida ko'zda tutilgan hamda mustaqil jamoatchilik asosidagi yuqori darajadagi mansabdor shaxs tomonidan boshqariluvchi xizmat. Mazkur shaxs davlat boshlig‘i oldida mas’ul bo‘lib, tadbirkorlardan davlat idoralari, xizmatchilarining noqonuniy xattiharakatlari bo‘yicha shikoyatlami qabul qiladi hamda tadbirkorlik subyektlari huquq va qonuniy manfaatlarini namoyon etish, ta’minlash va himoya qilish maqsadida harakat qiladi.
Tadbirkorlar huquqlarini himoya qilish bo‘yicha vakil lavozimining tashkil etilishini davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash tizimidagi asosiy yangiliklardan biri sifatida ta’kidlash mumkin. Davlat boshqaruvining mazkur usuli ko‘plab xorijiy mamlakatlarda tadbirkorlar o‘z xo‘jalik faoliyatini amalga oshirish jarayonida to‘qnash keluvchi byurokratik muammolami hal etishdagi samarali vosita sifatida ijobiy rol o‘ynamoqda.
Hozirgi vaqtda ombudsman instituti boshqaruvning turli shakllari - prezidentlik Respublikasi (Finlyandiya, Fransiya, AQSh), parlament Respublikasi (Shveysariya, Avstriya, GFR), konstitutsiyaviy monarxiya (Daniya, Norvegiya, Shvetsiya, Ispaniya, Avstraliya, Niderlandiya, Buyuk Britaniya, Kanada) hukmron bo‘lgan 50 dan ortiq mamlakatda mavjud86. Bundan ko‘rinadiki, О‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi tadbirkorlik subyektlari huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo'yicha vakili institutining joriy etilishi bu boradagi faoliyatning jahon andozalariga muvofiqligini ta’minlash borasidagi muhim qadamlardan biri hisoblanadi.
Shunga ko‘ra, bu borada O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni loyihasining
ishlab chiqilishi koczda tutilib, unda yangi tashkil etiladigan ombudsmanga quyidagi vakolatlami berish nazarda tutiladi:

• tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish, tadbirkorlik subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish sohasida davlat siyosatini shakllantirish va amalga oshirishda ishtirok etish;
• tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘g‘risidagi qonun hujjatlari normalari va talablarining amalda ro'yobga chiqarilayotganini o‘rganish;
• davlat organlari, huquqni muhofaza qiluvchi va nazorat qiluvchi organlar, shuningdek, mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan tadbirkorlik subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishi yuzasidan nazoratni amalga oshirish

Bu borada qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasining qonuni loyihasi xususiy mulk kafolatlari va uni himoya qilishni kuchaytirish, qurilishi tugallanmagan obyektlar savdosini tartibga solish, tadbirkorlik faoliyati yer uchastkalaridan foydalanish samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Mazkur yocnalish bo‘yicha belgilangan tadbirlardan yana biri - kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni keng rivojlantirish uchun qulay ishbilarmonlik muhitini yaratish, tadbirkorlik tuzilmalarining faoliyatiga davlat, huquqni muhofaza qiluvchi va nazorat idoralari tomonidan noqonuniy aralashuvlaming qat’iy oldini olish hisoblanadi.
Mazkur tadbir, birinchi navbatda, nazorat qiluvchi organlaming kichik tadbirkorlik subyektlari faoliyatiga aralashuvini va ular tomonidan o‘tkaziladigan rejali tekshirishlar sonini yana-da qisqartirish, bunda 2017-yilning I choragida tadbirkorlik subyektlarining moliyaviy-xo‘jalik faoliyatiga oid ma’lumotlar bazasini shakllantirish, ulami avtomatlashgan axborot tizimi orqali tahlil qilib, xavf-xatarlami baholash asosida tadbirkorlik subyektlarining moliyaviy-xo'jalik faoliyatini tekshirish bo‘yicha reja-jadvalni ishlab chiqishni taqozo yetadi. Tekshirishlar reja-jadvalini shakllantirishda xavf-xatarlar avtomatlashtirilgan holda baholanadi
Shuningdek, tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun bir gektardan ortiq yer maydonni ajratish tizimini takomillashtirish maqsadida 2017-yilning II choragida tadbirkorlik subyektlarining ishtirokisiz «yagona darcha» tamoyili asosida yer maydonlarini tanlash va ajratish materiallarini tayyorlash va vakolatli organlar bilan kelishish jarayonlarini to‘liq avtomatlashtirish, tadbirkorlik subyektlariga arizani ko‘rib chiqish jarayonini interaktiv kuzatish imkoniyatini yaratish tadbirlari belgilangan. Mamlakatda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning bu qadar jadal rivojlanishida eng avvalo, mazkur soha uchun belgilanayotgan soliq imtiyozlari yetarli darajadagi rag’batlantiruvchi rol o‘ynayotgani muhim hisoblanadi.
Ta’kidlash joizki, Respublikada nafaqat xo‘jalik yurituvchi subyektlar, ya’ni, turli xildagi korxona, tashkilot, mikrofirmalar hamda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari uchun qo‘llaniladigan foyda va yagona soliq to’lovlarining pasaytirilishi mamlakatda tovar ishlab chiqarish va turli xildagi xizmatlar ko‘rsatish hajmining keskin oshishiga sabab bo'ldi.

Xo‘jalik yurituvchi subyektlar foydasiga soliq, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarining yagona solig‘i hamda YalM ning o‘zgarish tendensiyalari

Korxonalar to6laydigan foyda solig‘i stavkasi 2000-yilda 19 foizni tashkil qilgan bo‘Isa, 2005-yilda 6 punktga tushirilib 13 foizni, 2010-yilda у ana 4 punktga kamayib 9 foizni tashkil qildi. 2014-yilda Oczbekiston Respublikasi birinchi Prezidentining 2013-yil 25-dekabrdagi PQ-2099- sonli qaroriga asosan amaldagi 9 foizli foyda solig'i stavkasi yana bir punktga kamaytirilib 8 foiz etib belgilandi va ushbu stavka hozirgi kungacha amal qilib kelinmoqda. Buning natijasida 2016-yilning o‘zida tadbirkorlar ixtiyoriga 92 milliard so'mdan ortiq mablag' qoldirish imkonini yaratdi. Bu esa korxonalar ixtiyorida qolgan pul mablag‘larini ulaming aylanma kapitallarini ko‘paytirish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish va texnologik yangilash imkonini berdi.
KBXT subyektlarini qo‘llab-quvvatlash maqsadida 2000-yilda 31 foiz qilib belgilangan yagona soliq stavkasi 2005-yilda 2000-yilga
nisbatan 2 barobardan (15 foiz), 2010-yilda 4 barobardan (7 foiz), 2015-yildan hozirgi kungacha 6 barobardan (5 foiz) ortiqroqqa pasaytirilgan. Bu, o‘z navbatida, tadbirkorlaming moliyaviy imkoniyatlarini kengaytirib ishlab chiqarishni rivojlantirishini ta’minladi. Natijada YalM hajmining o‘sish sur’atlari 2000-yilda 3,8 foizni tashkil qilgan bo‘lsa, undan keyingi davrlarda o‘rtacha 7,8 foizni tashkil qildi. Respublikamizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishga yaratilgan yangi shart-sharoitlar, ular harakatlarining yana-da erkinlashtirilishi hamda yaratilgan imtiyoz va qulayliklar, sohaning yana-da rivojlanishiga va natijada ushbu sektor subyektlari tomonidan bank
xizmatlari va kreditlariga talabning oshishiga
imkon bermoqda.

Iqtisodiy taraqqiyotni jadallashtirishda tarkibiy siyosat va ishlab chiqarishni modernizatsiya qilishning ahamiyati

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbuslari bilan olib borilayotgan islohotlar samarasini yana-da oshirish, davlat va jamiyatning har tomonlama va jadal rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish, mamlakatimizni modernizatsiya qilish hamda hayotning barcha sohalarini liberallashtirish bo‘yicha ustuvor yo'nalishlami amalga oshirish maqsadida ishlab chiqilgan “2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo4nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasi”dagi iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo'nalishlari alohida muhim o‘rin egallaydi. Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning asosida albatta tarkibiy o'zgartirishlami chuqurlashtirish, milliy iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarini modernizatsiya va diversifikatsiya qilish hisobidan uning raqobatdoshligini oshirish masalasi turadi. Iqtisodiyot tarkibiy tuzilishini o‘zgartirishdan maqsad - tarmoq va sohalar mutanosibligini ta’minlash, uning
samaradorligi va raqobatbardoshligini oshirish, YalM hajmi va o‘sish sur’atlari
hamda aholi turmush darajasini yaxshilashdan iborat.
Respublika iqtisodiyotidagi tarkibiy siljishlar ko‘p jihatdan jahon bozori kon’yukturasidagi o‘zgarishlaming ustuvor tamoyillari bilan belgilanadi. Ulaming asosiy lari quyidagilar:
— hozirgi bosqichda jahon xo‘jaligi, shu jumladan, rivojlanayotgan mamlakatlar nisbatan sekin iqtisodiy o‘sish davrini boshdan kechirmoqda. Biroq, yaqin istiqbolda iqtisodiy o‘sishning kutilayotgan o‘rtacha darajasi butun dunyo miqyosida 3,0 %dan, rivojlanayotgan davlatlarda 5,0 %dan oshib ketishi kuzatilmoqda. Bu, albatta, tegishli tarkibiy o^zgarishlami amalga oshirishni talab qiladi.;
— iqtisodiyotning real sektoridagi tarkibiy siljishlar oqibatida jahon bozorida tovar va xizmatlar oqimi o‘sish tendensiyasiga ega boimoqda. Jahon xo‘jaligida yaqin istiqbolda ham sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishning o‘sishi, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishidan ancha yuqori boiib qoladi. Xalqaro savdoning tarkibi ham o‘zgaradi, tayyor mahsulot va xizmatlar ulushi ortadi, xomashyo resurslari va qishloq xo‘jalik mahsulotlari savdosi salmogi qisqaradi. Jahon eksportida sanoat mahsulotlari yuqori o‘sish sur’atlarini saqlab qoladi. Bu o‘zgarishlar albatta, milliy xo‘jaliklar tuzilmasiga ham o‘z ta’sirini kocrsatadi;
— istiqbolda jahon narxlari dinamikasida nisbatan berqarorlik kuzatiladi. Narxlar oziq-ovqat tovarlariga talab nisbatan barqaror qolsa-da, jahon bozorining deyarli barcha segmentlarida kon’yuktura rivojlanish istiqbollari qisqa muddatli davrda xomashyo tovarlari yetkazib beruvchilar uchun noqulay boiishi kuzatiladi. Ancha og‘ir iqtisodiy oqibatlar xomashyo yo’nalishi-
dagi mamlakatlar zimmasiga tushadi. Tarkibiy o‘zgarishlar siyosatida buni hisobga
olmaslik, iqtisodiy rivojlanishda salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin;
Mineral-xomashyo resurslarini chuqur qayta ishlash bo'yicha umumiy qiymati qariyb 40 milliard dollarga teng bo‘lgan 649 ta investitsiya loyihasini amalga oshirishni ko‘zda tutuvchi tarmoq dasturlarining o‘z vaqtida amalga oshirilishini ta’minlash vazifasi belgilandi.