Iqtisodiyotda axborot texnologiyalari

Ma’lumotlar – qaysidir tashuvchida (qog’ozda, diskda, magnit tasmasida) qayd qilingan, ya’ni uzatish, izohlash va qayta ishlash uchun mos shaklda taqdim etiladigan xabarlar, dalillar to’plamidir⁵. Ma’lumotlarga misol tariqasida xodimlarning tabel nomerlari, hafta davomida ishlagan vaqtlari, korxonada ishlab chiqilgan mahsulot soni, mahsulotda ishlatilgan detal nomerini keltirish mumkin. Ushbu ma’lumotlar saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun qulay shaklda tayyorlangan bo’lishi kerak. 1.3-jadvalda ma’lumotlarning bir necha turlari keltirilgan. Ma’lumotlar moddiy dunyoda ro’y bergan hodisalar haqidagi xabar va dalillardan iborat bo’lib, ushbu hodisalar natijasida hosil bo’lgan signallarni qayd etilgan shaklidir. Biroq ma’lumotlar axborotga ayniy emaslar. Ularning axborotga aylanishi ma’lumotlarni ma’lum mazmun-mohiyatini ochib beruvchi tushunchalarga almashtirish usuli mavjudligiga bog’liq. Masalan, biz tushunmagan xorijiy tilda murojaat qilgan fuqaroning tovushini eshitishimiz mumkin. Bir tomondan biz fuqarodan tovush turidagi ma’lumotlarni olamiz, biroq ikkinchi tomondan biz undan hech qanday axborot olish imkoniga ega emasmiz. Sababi, u uzatgan ma’lumotlar ma’nosini bilmaymiz. Ular biz uchun kodlashtirilgan va har bir kod ma’nosini hosil qilish metodiga ega emasmiz. Agar xorijiy tilni bilganimizda edi, xorijiy fuqaro uzatgan ma’lumolardagi kodlarning ma’nosini aniqlab, ularni tegishli axborotga aylantirishimiz mumkin bo’lar edi.

1.3-jadval. Ma’lumotlarning turlari.

Harf-raqamli ma’lumotlar	Raqamlar, harflar va boshqa belgilar
Tasvir ko’rinishidagi ma’lumotlar	Grafik tasvirlar va fotosuratlar
Audio ma’lumotlar	Tovushlar, shovqinlar, tonlar
Video ma’lumotlar	Harakatlanuvchi video tasvirlar yoki fotosuratlar

Ma’lumotlarni keyingi almashtirishlar asosida axborot olish imkoniga ega bo’lamiz. Ma’lumotlar axborotga aylanadi, qachonki ularga ehtiyoj va qiziqish bildirilsa. Qisqacha qilib aytganda axborot bu foydalaniladigan ma’lumotlardir.

Axborot tushunchasi zamonaviy fanning fundamental tushunchasidir. Uni modda va energiya kabi dunyoning eng muhim borlig`i sifatida tan olishadi.

Axborot tushunchasi lotincha “informatio” so’zidan kelib chiqqan bo’lib, tushuntirish, bayon etish, xabardor ekanlik degan ma’noni anglatadi. Axborot — tabiatdagi ob’ektlar, hodisalar, ularning xususiyatlari, holatlari haqidagi ma’lumotlar to’plami bo’lib, ob’ektlar yoki hodisalar haqidagi mavhumlik darajasini kamaytirish imkonini beradi⁶.