Iqtisodiyot,boshqaruv,soliqlar va sug’urta” kafedrasi

2.2“Hech kimni ortda qoldirmaslik” - BMT dasturi
“Hech kimni ortda qoldirmaslik” - bu BMT dasturlashning asosiy printsipi bo’lib, ushbu UMT, avvalgisiga o’xshab, rasmiy ma’lumotlar to’plamlari, inson huquqlari to’g’risidagi hisobotlar, so’rovnomalar va so’rovlar va shaxsiy intervyular asosida mamlakatdagi zaif guruhlarni aniqlaydi. Dasturlash tamoyili sifatida, aniq guruhlarni to’liq belgilamasdan, ba’zi guruhlar rivojlanish harakatlaridan ortda qolishi mumkin, shu jumladan: kim ekanligi, shaxsi yoki maqomi, yoshi, jinsi, millati, diniy e’tiqodi, sog’lig’i yoki nogironligi bo’yicha kamsitiladi. Xalqaro inson huquqlari mexanizmlari kamsitilgan guruhlarga oid dalillarni taqdim etadi. jo’g’rofiy jihatdan izolyatsiya qilingan va transport, aloqa (shu jumladan internet) etishmasligi va ma’muriy texnika eng uzoq joylarga etib borish qiyin bo’lganligi va ko’pincha chekka hududlarda yashovchilarni chetlab o’tishiga olib keladigan guruhlar. zarbalarga (shock) qarshi himoyasiz. Ushbu zarbalar tufayli ba’zi hududlar yoki odamlar boshqalarga qaraganda ko’proq muvaffaqiyatsizlikka duch kelishi mumkin. Ushbu zarbalar tabiiy ofatlar, ijtimoiy ziddiyatlar, transchegaraviy ziddiyatlar, zo’ravonlik yoki iqtisodiy shoklar bo’lishi mumkin. qarorlar qabul qilish imkoniyatlarini cheklaydigan boshqaruv tuzilmalari, qonunlar, siyosatlar, muassasalar, byudjetlar, soliqlar va an’anaviy amaliyotlardan salbiy ta’sir
ko’rayotganlar. Ular, shuningdek, toraygan demokratik makonga duch kelishlari mumkin. ko’p o’lchovli qashshoqlik, o’ta qashshoqlik yoki tengsizlik, yashash va mehnat bozorlariga kirish imkoniyati yo’qligiga duch keladigan ma’lum bir ijtimoiy-iqtisodiy guruh a’zolari. Yuqoridagi tavsifga asoslanib, C Ilova zudlik bilan kelib chiqadigan sabablar, asosiy sabablar va oddiy sabablarning ildizlari bilan bir qatorda ortda qolis xavfi bo’lgan zaif guruhlarni aniqlaydi. Shuningdek, ularga yordam berish uchun nima qilish mumkinligi to’g’risida har bir guruhni BRM klasterlari va tegishli maqsadlar bilan bog’lab qo’yish mumkin bo’lgan yechimlar taqdim etiladi. Milliy statistika tizimida ularning kimligini, farovonligi darajasi yoki nega ortda qolganligini aniqlash uchun ko’proq batafsil ma’lumotlar mavjud emas. Shunday qilib, faqat yordam so’ragan, yordamga muhtojligini isbotlagan va uni olishga urinishda harakatini davom etadigan odamlargina hukumatga ko’rinishi mumkin. Oldingi UMT, ayniqsa, ayollar, jinsiy ozchiliklar va yoshlar kabi katta guruhlarni tashkil qilganligi sababli qo’shimcha tahlilga loyiq bo’lgan alohida ortda qolgan guruhlar aniqlandi. COVID-19 ning iqtisodiy va ijtimoiy farovonlikka ta’siriga kelsak, eng ko’p zarar ko’rgan O’zbeklar HKOQ “zarbalarga qarshi zaif” toifasiga kiradi (ayniqsa qashshoqlikka tushib qolgan odamlar sonining ko’payishi sababli), ammo boshqa guruhlar ham umumiy iqtisodiy va ijtimoiy sabablar ta’sirida COVID-19 asoratlaridan zarar ko’rdilar. Shu nuqtai nazardan, HKOQ aholisining ushbu toifasi yangi, to’satdan ta’sirlangan odamlarni anglatadi, ular endi boshqa tarixiy va institutsional HKOQ guruhlariga qo’shilishadi.
2019-2020 yillarda BMT tomonidan o’tkazilgan RMB xulosalariga to’xtaladigan bo’lsak, tahlil ham istiqbolli tendentsiyalarni, ham davom etayotgan muammolarni aniqladi. RMBning ba’zi topilmalari quyidagicha:
Hukumat BRM-larga erishishga qat’iy sodiq qolsa-da, COVID-19 inqirozi O’zbekistonning ta’sirchan BRM taraqqiyotini sekinlashtirishi mumkin. Mamlakatning sezilarli norasmiy sektori odamlarni katta qismini zaiflashuvga olib keladi, qashshoqlik va tengsizlikni kuchaytiradi. Ushbu ijtimoiy-iqtisodiy zaifliklarni ekologik tahdidlar yanada kuchaytiradi. Ushbu pandemiyaga javoban O’zbekiston hukumati biznes va ish bilan ta’minlashni qo’llab-quvvatlash hamda aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamiga ijtimoiy yordamni kengaytirish uchun 1 milliard
AQSh dollari miqdoridagi mablag ‘bilan Inqirozga qarshi choralar dasturini qabul qildi. COVID-19 ga qadar, O’zbekistonda mavjud bo’lgan BRMni moliyalashtirish mamlakatning moliyaviy ehtiyojlarini qondirish uchun juda sekin o’sib borar edi. 2019 yilgi hisobkitoblarga ko’ra, O’zbekiston milliylashtirilgan BRM-larni qondirish uchun kamida 6 milliard AQSh dollari miqdorida yillik qo’shimcha sarmoyaga muhtoj bo’lgan. 2020 yilga kelib, XVF tashqi zarbalarni va COVID-19 ning ichki ta’sirini bartaraf etish uchun qo’shimcha tashqi moliyalashtirishni taxminan 4 milliard AQSh dollarini yoki YaIMning 7 foizini talab qiladi deb taxmin qilmoqda. Mamlakatning BRM-ni moliyalashtirishdagi farqi yaqin kelajakda yanada kengayishi prognoz qilinmoqda. RMB rivojlanishni moliyalashtirish oqimlari 2019 yilda 55,1 milliard AQSh dollaridan (YaIMning 94 foizi) 2020 yilda 45,1 milliard AQSh dollarigacha (YaIMning 74 foizi) kamayadi. 2021 yildan boshlab rivojlanish uchun mavjud umumiy moliyalashtirish YaIMning 77 foizini tashkil
etadi. 2017 yildan beri O’zbekistonda rivojlanishni moliyalashtirishning tarkibi o’zgardi. COVID-19 inqirozidan oldin davlatning daromadlari va xarajatlari rivojlanishni moliyalashtirish oqimlarida ustunlik qilgan, ammo ularning umumiy rivojlanish moliyalashtirishdagi ulushi to’xtab qolmoqda. O’zbekistonda barqaror rivojlanishni moliyalashtirish uchun xususiy sektorni yanada samarali jalb qilish muhimligini ko’rsatib, xususiy ichki investitsiyalar yaqin kelajakda eng katta oqimga aylanishi taxmin qilinmoqda. Pul o’tkazmalari o’sishda davom etdi va tashqi investitsiyalarni moliyalashtirishning tobora muhim manbaiga aylandi, bu to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar va Rivojlanish uchun rasmiy yordam (RURY-ODA) ko’rsatkichlaridan ancha kattaroqdir. Muhim islohot harakatlariga qaramay,
O’zbekistonning davlat moliyalashtirish va rejalashtirish tizimi murakkab va samarasiz bo’lib qolmoqda. Bu barqaror va doimiy tiklanishni samarali moliyalashtirishga putur etkazadi. Yangilangan PFMni isloh qilish strategiyasini o’z vaqtida amalga oshirish natijalarga asoslangan byudjetni shakllantirish va asosiy byudjet hujjatlari va rejalashtirish jarayonlari bo’yicha o’rta muddatli istiqbolni samarali joriy etish uchun juda muhimdir. COVID-19 pandemiyasi ta’siriga qarshi kurashish uchun ijtimoiy xarajatlar orqali fiskal maydonlarni ko’paytirish, shu jumladan soliq imtiyozlari va undan ozod qilishni soddalashtirish va jamoatchilik samaradorligini oshirish zarur. Ichki xususiy investitsiyalar O’zbekistonda rivojlanishni moliyalashtirish manbai sifatida o’sib bormoqda. Haqiqiy tijorat sarmoyalariga nisbatan davlat tomonidan qancha mablag‘ajratilganligini aniqlash qiyinligicha qolmoqda. Ko’plab davlat korxonalari va banklari teng sharoitlarni buzmoqda, bu esa yaratilayotgan xususiy sektorni rivojlantirish uchun juda muhimdir. Rivojlanmagan bank-moliya sektori, yuqori foiz stavkalari bilan sayoz va likvidsiz
kapital bozorlari bilan birlashganda, KO’Bning kredit olish imkoniyatini va ichki tejashni ichki investitsiyalarni moliyalashtirishga yo’naltirishni cheklaydi. Ularning imkoniyatlaridan pastroq bo’lsa ham, davom etayotgan siyosiy o’tish va iqtisodiy liberallashtirish to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar va technik yordamning
rivojlanishini qo’llab quvvatlashda yordam beradi. Katta infratuzilma tanqisligi va yuqori darajadagi korruptsiyani doimiy idrok etish, nizolarni hal qilishning samarasiz mexanizmlari bilan bir qatorda, xorijiy investitsiyalarning kirib kelishini cheklaydi. Tijoratga yo’naltirinmagan xususiy oqimlarni, shu jumladan pul o’tkazmalari, xayriya va e’tiqodga asoslangan moliyani o’z ichiga olgan BRM yo’nalishlariga oid bilim kamchiliklari mavjud. COVID-19