Iqtisodiyot va turizm

Xizmatchilar mehnatining mazmuni va ish vaqtlari sarflanishini o‘rganishning turli usullarini qo’llashning maqsadga muvoflqligi:

Usul	Qo‘llashning maqsadga muvo- fiqligi	Afzalliklari	Foydalanishdagi qiyinchiliklari va kamchiliklari
Ish vaqtini o‘zini o‘zi suratga olish (mehnat elementlarining ro‘yxatisiz)	Ishni tashkil etishning boshlang‘ich o‘rganishida. Mehnatning mazmuni va ish vaqti sarflanishini bir vaqtida o‘rganishda. Anketa so‘rovlari elementlariga ega tadqiqotlarning kichik ko‘lamlarida.	Tejamli	Ma’lumotlarni guruhlarga ajratish va ishlab chiqishdagi murakkablik. Natijalarni yetarlicha aniq emasligi. Xodimning aybi bo‘yicha ish vaqtini yo‘qotilishini to‘liq aniqlamaydi.
Ish vaqtini o‘zini o‘zi suratga olish (mehnat ele- mentlarining ro‘yxati bilan ish vaqtini suratga olish)	Mehnatning mazmunini oldindan o‘rganish sharoitlarida. Tadqiqotlarning kattaroq koiamlarida. Mehnatning mazmunini oldindan o‘rganish sharoitlarida.	Ko‘p mehnat talab qilmaydi, tejamli ma’lumotlarni ishlabchiqishda qulay. Natijalarningo‘zini o‘zi suratga olishga qaraganda kattaroq aniqligi.Boshqa usullarbilan olingan ma’lumotlarni nazorat qilish uchun foydalanish mumkin.	Natijalarning yetarlicha aniq emasligi. Xodimning aybi bo‘yicha ish vaqti yo‘qotilishi to’liq aniqlamaydi. Tejamli emas, o‘tkazish ko‘p mehnat talab qiladi, xodim- larga qoniqarsiz ta’sir ko‘rsatadi.
Bir zumli kuzatish usuli	Ommaviy kuzatish- larda tanlab olish usuli kabi qo‘llaniladi. Mehnatni tashkil qilishni boshqa usul­ lari bilan oldindan o‘rganish maqsadga muvofiqdir. Boshqa usullar bilan olingan natijalarni nazorat qilish usuli kabi qoilaniladi.	Natijalarning yetarlicha aniqligi, tejamligi.	Kuzatuvchilarning yuqori malakasini talab qiladi.
Anketali va og‘zaki so'rovlar	Zarur bo‘lganda bevosita ishlovchilarning muammolari va ularning hal qilish yo‘llari haqidagi fikr- larini aniqlash.	So'ralayotganlar tadqiqotning predmeti va mu- ammoni hal qilish yo‘llarini g‘oyatda chuqur biladilar.	Anketa tuzuvchi- ning yuqori mala­ kasini talab etadi. So'ralayotganlarning subyektiv fikriga asoslanadi.

— Kuzatishlarni o‘tkazish tamoyili va uslubiyoti ishchilar mehnati sarflanishini o‘rganish kabidir, faqat ba’zi bir xususiyatlar mavjud. MTX va mutaxassislar mehnatiga nisbatan qayd etish payti deb kuzatiluvchini kuzatuvchi nazar doirasiga tushgan paytini hisoblash kerak. Xodim ish joyida yo‘q bo‘lganda kuzatuvchi uni yo‘q bo‘lganligi sabablari haqidagi ma’lumotlarini qayd daftarida qilingan yozuvi bo‘yicha olishi mumkin.Mehnatning mazmuni va vaqtni sarflanishi tuzilishini o‘rganishning har bir usulini m a’lum sharoitlar uchun qo‘llash mumkin, u tegishli afzalliklar va kamchiliklarga ega.

Xulosa:

Xulosa qilib shularni ta’kidlash joizki, ma’muriy boshqaruv xodimlarining mehnati yig‘ma ijtimoiy mehnatning ajralmas qismidir. Demak, boshqaruv tizimidagi mehnat qanchalik samarali bo‘lsa, yig‘ma mehnatning natijalari ham shunchalik yuqori.Ammo ma’muriy boshqaruv xodimlari, ishchilardan farqli ravishda, o‘zlari bevosita mehnat predmetiga ta’sir ko‘rsatmaydilar, ya’ni o‘zlarining qo‘llari bilan (mehnat vositalaridan foydalanish bilan) moddiy boyliklarni ishlab chiqarmaydilar. Ular bevosita ishlab chiqarish (tijorat) operatsiyalarini bajarish bilan band bo‘lgan odamlarning samarali mehnatlari uchun kerakli tashkiliy-texnik va ijtimoiy-iqtisodiy shart-sharoitlar yaratadilar.

Demak, boshqaruv vazifalari bajarilishi qanchalik sifatli bo‘lsa,ishlab chiqarish obyekti shunchalik ishonchli va samarali faoliyat yuritadi. Boshqaruv mehnati jarayonida belgilangan resurslar moddiy, moliyaviy, mehnat resurslari — binolar, inshootlar, boshqaruv apparati xodimlarining mehnat vositalari va predmeti, boshqaruv tizimi faoliyatini yuritish xarajatlari, malakali mutaxassislar va h.k.dan foydalaniladi. Ulardan foydalanish samaradorligi ham ishlab chiqarish faoliyatining yakuniy natijalariga ta’sir etadi. Shunday qilib, boshqaruv mehnati ijtimoiy ishlab chiqarish mehnatining turli-tumanligidir, chunki u yig‘ma mahsulot ishlab chiqaruvchi va boshqaruv xodimlari faoliyatining natijasidir. Boshqaruv xodimlari mehnatini shunday tashkil etish kerakki, u ilm-fan yutuqlari va ilg‘or tajriba, xo‘jalik yuritishning ilg‘or shakllaridan foydalanish, texnik vositalarni qo‘llashga asoslanadi. U xizmatchilarni bir-birlari va ishchilar bilan hamda ishlab chiqarish (tijorat)ni boshqarish va muhandislik-texnik va iqtisodiy ta’minlash vazifalarini amalga oshirish jarayonida foydalaniladigan texnik vositalar bilan o‘zaro hamkorligini yaxshiroq o‘rnatish va muntazam ravishda takomillashtirishga imkon yaratadi. Mehnatni ilmiy tashkil etishning maqsadi ishlovchilarning sog‘liklarini saqlab qolgan holda mehnat unumdorligini oshirishdan iboratdir.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1. I.A. Karimov. O’zbekiston iqtisodiy isloxatlarni chuqurlashtirish yo’lida.

“O’zbekiston”, 1995 y.

2. S.S. G’ulomov. Menejment asoslari. “Sharq nashriyoti” T-2002 y.

3. Valijonov R, Qobulov O. “Menejment” Namangan 1997 y.

4. A. Ro’zmetov. Madaniyatda menejment va iqtisod asoslari.

5. S.S. G’ulomov. Tadbirkorlik va kichik biznez. Toshkent sharq 2002 y.

6. A. To’xtaboyev, A. Ergashev. Tashkiliy xatti-xarakatlar (xulq).

Xayot nashriyoti. Andijon 2001 y.

Foydalanilgan internet saytlari:

www.aim.uz

www.arxiv.uz

www.lex.uz