Iqtisodiyot va turizm fakulteti Dekan I f. n., dots. D. Sh. Yavmutov

YAIM (YAHM)
Aholi jon boshiga YAIM (YAHM)
mlrd. so‘m
o‘sish sur’ati, 
% da
ming. so‘m
o‘sish sur’ati, % 
da
O‘zbekiston 
Respublikasi 1)
407 514,5 
105,1 
12 365,6 
103,3 
Qoraqalpog‘iston 
Respublikasi
14 185,2 
103,4 
7 642,9 
101,9 
viloyatlar: 
Andijon
27 121,6 
112,1 
8 923,9 
110,2 
Buxoro
21 151,9 
104,6 
11 222,4 
103,1 
Jizzax
11 820,2 
102,6 
8 830,3 
100,7 
Qashqadaryo
28 412,2 
101,0 
8 932,1 
99,0 
Navoiy
21 729,0 
103,4 
22 489,1 
101,7 
Namangan
18 141,4 
102,5 
6 654,7 
100,6 
Samarqand
31 187,4 
99,3 
8 295,8 
97,3 
Surxondaryo
17 061,9 
101,0 
6 712,5 
98,9 
Sirdaryo
8 200,5 
102,1 
9 966,6 
100,4 
Toshkent
38 398,7 
106,4 
13 333,4 
105,1 
Farg‘ona
25 181,2 
103,9 
6 895,7 
102,2 
Xorazm
15 154,2 
103,0 
8 325,6 
101,3 
Toshkent sh.
53 287,1 
108,1 
21 419,4 
106,2 
Manba: O‘zbekiston Respublikasi Statitika Davlat qo‘mitasi maъlumotlari. 
Yuqoridagi jadval maъlumotlaridan ko‘rinib turibdiki, viloyatlar kesimida 
aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan asosiy ko‘rsatkichlarda ham jiddiy farqlar mavjud. 

---

75 
Jumladan, aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarish mamlakat bo‘yicha 
o‘rtacha 6 258,6 ming so‘mni tashkil etgan holda bu ko‘rsatkich Navoiy viloyatida 11 
271,0 ming so‘mni, Toshkent shahrida 13 068,8 ming so‘mni tashkil etgan. Andijon, 
Jizzax, Samarqand, Namangan, Surxondaryo viloyatlarida 4000 ming so‘mdan past 
bo‘lgan. Ko‘rsatkichlardagi farqlar mavjud holatni chuqur tahlil qilish asosida 
viloyatlarda aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan ko‘rsatkichlar o‘rtasidagi farqlarni 
sabablarini aniqlash, imkon darajasida ularni minimallashtiradigan chora-tadbirlarni 
ishlab chiqish va amalga oshirish imkoniyatini kengaytiradi. Ushbu masalalarni 
optimal echishning eng muhim omillaridan biri sifatida shaxsiy javobgarlikni 
oshirishga eъtibor kuchaytirilmoqda.
Mamlakatning barqaror rivojlanishi taъminlab berayotgan hududiy iqtisodiyot 
tarmoqlari muhim hisoblanadi. Bu tarmoqlar mamlakat aholisining sanoat, qishloq 
xo‘jaligi, oziq-ovqat va boshqa turdagi mahsulotlariga bo‘lgan ehtiyojini 
taъminlashda, qayta ishlash sanoati tarmoqlarini esa xomashyoga bo‘lgan talabini 
qondirishda katta ahamiyatga ega.SHuni mamnuniyat bilan qayd etish joizki, 
mustaqillik yillarida mamlakatimiz poytaxti hisoblangan Toshkent shahri bevosita 
iqtisodiyotning barcha sohalarida ijobiy o‘sish tendensiyasiga erishib kelmoqda.
2017-2020 yillarda Toshkent shahrini kompleks rivojlantirish chora-tadbirlari 
Dasturi qabul qilingan bo‘lib, unga ko‘ra, o‘tgan yillardagi iqtisodiy o‘sish holatiga 
tahliliy yondoshadigan bo‘lsak, o‘tgan 2016 yil yanvar holatiga ko‘ra, yalpi hududiy 
mahsulot hajmida 15,6 foizni tashkil etmoqda.
2016 yilda Toshkent shahar hududiy eksport Dasturi doirasidagi vazifalarni 
bajarilishholati bo‘yicha maъlumotlarga tahliliy nazar tashlaydigan bo‘lsak, hududiy 
eksport hajmida sanoat mahsulotlari 297,1 mln.dollar yoki 23 foizni, meva-savbzavot 
mahsulotlari 421,1 mln.dollarni yoki 33 % ni hamda xizmatlar eksporti esa 575,0 
mln.dollarni tashkil etgan. Hududiy eksport hajmida xizmatlar eksportning ulushi 
yuqori bo‘lmoqda, bu esa o‘z-o‘zidan ayonki, Toshkent shahri asosan barcha 
hududlar uchun bevosita eksport xizmatini ko‘rsatib kelayotganligi bilan yuqori 
tendensiyasiga ega bo‘lmoqda.

---

76 
2016 yil yanvar holatiga ko‘ra, Toshkent shahrida 55129 ta yuridik shaxslar 
faoliyat yuritayotgan bo‘lib, shu jumladan sanoat korxonalari 12313 ta, kichik biznes 
subъektlari soni 47250 tani, qo‘shma korxonalar soni 3385 tani tashkil etmoqda. 
Toshkent shahrining deyarli barcha tumanlarida bozor infratuzilma obeъktlarining 
to‘liq tashkil etilganligi va komunal va xizmat ko‘rsatuvchi tarmoqlarning uzluksiz 
ishlashi, aynan ushbu hududda kichik biznes subъektlari uchun qulay investitsion va 
innovatsion muhitning shakllanganligi natijasida rivojlanish darajasi o‘sib bormoqda.
Hududning boshqa tumanlari kabi YAshnobod va Olmazor tumanlarida kichik 
biznesning innovatsion texnoparklarini tashkil etish dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. 
Toshkentning YAshnobod va Olmazor tumanlarida maxsus innovatsion texnoparklar 
yaratish rejalashtirilgan. YAshnobod tumanidagi texnopark materialshunoslik, 
elektron asbob va kontrollerlar, ozuqa va biologik faol qo‘shimchalar, dori vositalari 
sohasida tadqiqotlar o‘tkazish va kichik innovatsion ishlab chiqarishlar tashkil etish 
maqsadida barpo etilishi belgilab olindi.
Olmazor tumanidagi texnopark metallarni qayta ishlash texnologiyasi, energiya 
tejamkorligi, muqobil energiya manbalari va elektron o‘lchov asboblari, 
robototexnika, mashinasozlik va elektronikani rivojlantirishga xizmat qiladi. 
Innovatsion tadqiqotlar o‘tkazish, ichki va tashqi bozorda talabgir yuqori 
texnologiyali, raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarish uchun etakchi sanoat va 
kichik innovatsion korxonalar tashkil etish ularning asosiy vazifalari sirasiga kiradi. 
Bundan tashqari, ular zamonaviy xorij texnologiyalarini mahalliy ishlab 
chiqaruvchilarga joriy etish, ushbu maqsad uchun yuqori texnologik va innovatsion 
ishlab chiqarishni tashkil etishga qodir mahalliy va xorijiy investorlarni jalb etish 
bilan ham shug‘ullanadi
13
. 
Texnoparklar 
zimmasiga 
ilmiy 
tadqiqot 
va 
innovatsion 
loyihalar 
samaradorligini oshirish uchun oliy taъlim muassasalari, akademik fanlar va ishlab 
chiqaruvchilar o‘rtasida o‘zaro uzviy aloqani yo‘lga qo‘yish, ushbu maqsadda 
olimlar, yuqori malakali mutaxassislar, amaliyotchilar hamda talabalarni jalb etish 
vazifasi ham yuklatilgan. Texnopark qatnashchilari er solig‘i, daromad solig‘i, 
13
www. s
putnik.uz-сайти маълумотлари асосида. 2017 йил 17 январ. 

---

77 
yuridik shaxslarning mulk solig‘i, ijtimoiy infrastrukturani obodonlashtirish va 
rivojlantirish, mikrofirma va kichik korxonalar uchun yagona soliq to‘lovi hamda 
davlat maqsadli jamg‘armalariga majburiy ajratmalardan ozod etiladi. 
13-jadval 
2017-2020 yillarda Toshkent shahrini kompleks rivojlantirish chora-tadbirlari 
dasturida ko‘zda tutilgan prognoz ko‘rsatkichlari bajarilishiga erishish istiqbollari 
Ko‘rsatkichlar 
O‘lchov 
birligi 
hisobot 
baho 
prognoz 
2015 
2016 
2017 
2018 
2019 
2020 
YAlpi hududiy
mahsulot (YAHM) 
mlrd. 
so‘m 
26 648,7 
29 233,6 
32 127,8 
35 372,7 
39 016,0 
43 034,7 
O‘tgan 
yilga 
nisbatan
o‘sish surъati 
% 
111,6 
109,7 
109,9 
110,1 
110,3 
110,5 
YAHM tarkibi: 
Tarmoqlarda 
yaratilgan yalpi 
qo‘shilgan qiymat 
(YAQQ) 
% 
85,5 
85,6 
85,8 
86,0 
86,2 
86,4 
Mahsulot 
va 
eksport-import 
operatsiyalaridan 
olingan sof soliqlar 
% 
14,5 
14,4 
14,2 
14 
13,8 
13,6 
Tarmoqlarda 
yaratilgan YAQQ 
tarkibi 
% 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
Sanoat 
(shu 
jumladan qurilish) 
% 
36,0 
36,1 
36,6 
37,1 
37,6 
38,1 
Sanoat 
% 
29,7 
30,0 
30,6 
31,2 
31,8 
32,4 
Qurilish 
% 
6,3 
6,1 
6,0 
5,9 
5,8 
5,7 
Xizmatlar 
% 
64 
63,9 
63,4 
62,9 
62,4 
61,9 
Savdo, yashash va 
oziq-ovqat 
bo‘yicha xizmatlar 
% 
16,2 
16,3 
16,4 
16,5 
16,6 
16,7 
Tashish va saqlash, 
axborot va aloqa 
% 
15,3 
15,4 
15,5 
15,6 
15,7 
15,8 
Qolgan 
xizmatlar 
turi 
% 
32,5 
32,2 
31,5 
30,8 
30,1 
29,4 
Izoh: 2016 yilda Toshkent shahar hududiy eksport Dasturi doirasidagi vazifalar bo‘yicha 2016-2020 
yillardagi prognoz ko‘rsatkichlari asosida ishlab chiqilgan. 
Manba: Toshkent shahar hokimiyati maъlumotlari asosida.
Innovatsion texnoparklar xususiy tadbirkorlik va kichik biznes subъektlari 
faoliyati rivojida ahamiyatli tomoni shundaki, aynan ushbu soha vakillari tomonidan 
yangi fikrlar tashabbusi natijasida innovatsion ishlanmalarni joriy etish orqali ishlab 
chiqarishni modernizatsiya qilish va ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni 
diversifikatsiya qilishda ustivor ahamiyatga ega.

---

78 
Respublikamiz iqtisodiy tarmoqlarida amalga oshirilayotgan tub iqtisodiy 
islohotlar va tarkibiy o‘zgarishlar natijasida o‘tgan 2014-2015 yillar oralig‘ida yalpi 
hududiy sanoat mahsulotining o‘rtacha yillik o‘sish surъatlari kamayib borish 
dinamikasiga ega bo‘ldi. Xususan, bu ko‘rsatkich 2014 yildagi 111,8 %dan, 2015 
yilda 111,6 % gacha kamaydi (3.5.3-jadval). Deyarli bu pasayish dinamikasi asosan 
sanoat tarmoqlari hisobiga yuzaga kelgan.
14-jadval 
Navoiy viloyatida asosiy xomashyo resurslarini qazib olish prognozlari 
(ming tonna)
14
T/r 
Mineral xomashyo
turi 
2015 yil 
fakt 
2016 yil 
baho 
prognoz 
2017 yil 
2018 yil 
2019 yil 
2020 yil 
Tog‘ 
kon 
xom-
ashyolarni qazib olish 
1.
Bazalt
0,6 
0,6 
0,7 
0,7 
0,7 
0,8 
2.
Bentonitli gil
22,1 
23,2 
24,3 
25,5 
26,8 
28,1 
3.
Granit
0,3 
0,5 
0,5 
0,6 
0,6 
0,7 
4.
Kvars jilasi
0,0 
3,7 
3,9 
4,1 
4,3 
4,5 
5.
Kvarsli qum
87,7 
53,7 
53,8 
53,9 
54,0 
54,1 
6.
Gips
238,6 
222,2 
221,6 
221,6 
221,6 
221,6 
7.
Diabaz
1 217,7 
967,8 
934,4 
942,7 
929,9 
904,0 
8.
Lyossimon jinslar
10,4 
10,9 
11,5 
12,0 
12,6 
13,3 
9.
Marmar
22,9 
25,0 
26,5 
28,0 
29,7 
31,5 
10. Marmarlashgan 
ohaktosh
0,0 
0,1 
0,6 
0,7 
0,7 
0,7 
11. Mineral tuz
46,3 
52,9 
55,4 
57,9 
60,6 
63,4 
12. Ohaktosh
4 941,1 
5 006,4 
4 983,4 
5 130,4 
5 185,5 
5 185,1 
13. Slanets
302,1 
365,4 
354,9 
365,0 
363,5 
354,6 
14. Tabiiy qum
35,4 
37,2 
39,0 
41,0 
43,0 
45,2 
15. Tuffit
0,0 
123,3 
203,0 
217,5 
232,0 
246,5 
16. Fosforit rudasi
1 347,2 
1 347,2 
3 100,5 
3 100,5 
3 500,8 
6 000,2 
Manba: Navoiy viloyatini 2017-2020 yillarda kompleks rivojlantirish dasturida belgilab 
o‘tilgan ko‘rsatkichlar asosida keltirilgan. 
Shiddatli raqobat muhiti sharoitida jahon mamlakatlari iqtisodiyotida ro‘y 
berayotgan o‘zgarishlar aynan, ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish sohalariga tez 
fursatlarda yangi innovatsion texnologiyalarning kirib kelishi va rivojlanishi, mehnat 
bozori, tovar va xizmatlar bozoridagi raqobatning kuchayishi, har bir faoliyat 
yurituvchi xo‘jalik subъektidan ishlab chiqarishni tarkiban yangilash, modernizatsiya 
qilish, tarmoqlarda diversifikatsiyani to‘g‘ri amalga oshirgan holda ishlab chiqarish 
ko‘lamini kengaytirish, iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirishdan iborat. 
14
Манба: Навоий вилояти ҳокимияти маълумотлари асосида. 25.07. 2016 йил.

---

79 
Dunyo amaliyotida o‘zini oqlagan boshqaruv usullarini rivojlanish darajasi nisbatan 
past bo‘lgan tuman va shaharlarni, eng avvalo, sanoat va eksport salohiyatini oshirish 
yo‘li bilan jadal rivojlantirish hisobiga mintaqalar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish 
darajasidagi farqlarni kamaytirishni taqozo etmoqda.
Navoiy viloyati sanoatlashgan hududlardan biri bo‘lib, aynan “Navoiy 
viloyatida erkin industrial-iqtisodiy zona tashkil etish to‘g‘risida”gi Farmoniga 
asosan hudud erkin industrial-iqtisodiy zona aylantirildi.
15
Ushbu Farmon ijrosi 
yuzasidan a yangi ishlab chiqarish tarmoqlari va zamonaviy korxonalar bunyod 
etildi hamda xorijiy investorlarga soliq va boj to‘lovlari bo‘yicha strategik 
ahamiyatga ega bo‘lgan imtiyozlar belgilab berildi. Xorijiy investorlarning hududga 
qiziqishi yillar o‘tgan sari ortib bormoqda va buning natijasida hududda yirik 
logistika markazlari tashkil etildi hamda qo‘shma korxonalar soni ortib borishi 
kuzatilmoqda. Hudud tabiiy va mineral xomashyo resurslariga boy bo‘lganligi bilan 
boshqa hududlardan ajralib turadi (15-jadval). Navoiy viloyatida asosiy xomashyo 
resurslarini qazib olish prognozlari bo‘yicha keltirilgan statistik maъlumotlarga 
tahliliy yondoshadigan bo‘lsak, 2017-2020 yillar davomida aynan sanoat va qurilish 
sohalari uchun zarur bo‘lgan mineral xomashyo resurslarini qazib olish va hajmi 
ortib borishi jadvalda o‘z aksini topgan. 2017-2020 yillarda Nurota tumanida ham 
“Zafar granite mining” QK tomonidan granit toshni qayta ishlab, bardyur va zina 
ishlab chiqarish, loyiha qiymati 1,2 mlrd. so‘m loyihani amalga oshirish 
rejalashtirilmoqda.
“Shu maqsadda kimyo sanoatini, rangli va nodir metallar, uglevodorod 
xomashyosi, meva-sabzavot mahsulotlarini qayta ishlash, to‘qimachilik, charm-
poyabzal, farmatsevtika, qurilish materiallari sanoatini rivojlantirishga qaratilgan 8 
ta maxsus dastur qabul qilindi va amalga oshirilmoqda. YAqin besh yilda umumiy 
qiymati qariyb 40 milliard dollar bo‘lgan 657 ta investitsiya loyihasini amalga 
oshiramiz. Bu choralar sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini 1,5 barobar 
ko‘paytirish imkonini beradi. Bundan tashqari, mahalliy xomashyoni chuqur qayta 
15
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Навоий вилоятидаэркин индустриал-иқтисодий зона ташкил 
этиш тўғрисида” Фармони. 04.12.2008.

---

80 
ishlash imkoniyatiga ega bo‘lgan to‘qimachilik sanoatini yanada rivojlantirish 
bo‘yicha dasturni ishlab chiqish yakuniga etkazildi”
16
. Albatta, bu kabi dasturlarni 
amalga oshirishda erkin iqtisodiy zonalarni aamiyati katta. 
Shuningdek, 2012 yil 13 dekabrdagi “Angren maxsus industrial zonani barpo 
etish to‘g‘risida” gi, 2013 yil 18 martdagi “Jizzax maxsus industrial zonasini barpo 
etish to‘g‘risida"gi, 2016 yil 26 oktyabrdagi PF-4853-sonli “Erkin iqtisodiy zonalar 
faoliyatini faollashtirish va kengaytirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar 
to‘g‘risida” gi hamda 2017 yil 12 yanvar PF-4931-sonli “«Urgut», «G‘ijduvon», 
«Qo‘qon» va «Hazorasp» erkin iqtisodiy zonalarini tashkil etish to‘g‘risida” gi 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari hududlarda ishlab chiqarishni 
yangi bosqichga o‘tishiga muhim poydevor qo‘ydi.
2016 yil 26 oktyabrdagi PF-4853-sonli “Erkin iqtisodiy zonalar faoliyatini 
faollashtirish va kengaytirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni bevosita hududlarda xorijiy 
investorlarga mamlakatimiz iqtisodiyotining real sektorlariga investitsiya kiritishi 
uchun yanada qulay sharoitlar yaratish maqsadida erkin iqtisodiy zonalar uchun 
yagona huquqiy rejimni belgilash, soliq va bojxona imtiyozlari, preferensiyalarni 
birxillashtirishga to‘rtki bo‘ldi
17
.
Shuningdek, hududlardagi mahalliy mineral-xomashyo resurslarini chuqur 
qayta ishlaydigan va yuqori qo‘shimcha qiymatga ega raqobatdosh mahsulotlar 
ishlab chiqaradigan yuqori texnologiyali va mahalliylashtiriladigan zamonaviy 
korxonalarni tashkil qilish uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarni, avvalambor, 
xorijiy investitsiyalarni faol jalb etish, erkin iqtisodiy zonalarning muayyan sohaga 
ixtisoslashuvini qo‘llab-quvvatlash va ularda sanoat kooperatsiyasini rivojlantirishga 
zamin yaratadi.
Hududlarda yangi kichik sanoat zonalarini tashkil etish va faoliyat 
yuritayotganlarining samaradorligini oshirish asosida ishlab chiqarish va xizmatlar 
ko‘rsatish hajmi oshishiga, aholining bandligi ortishiga erishiladi. 
16
Ўзбекистон Республикаси Президентлигига номзод Шавкат Мирзиёевнинг сайловолди дастуридан.
17
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Эркин иқтисодий зоналар фаолиятини фаоллаштириш ва 
кенгайтиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” ги Фармони. 26.10. 2016 йил. ПФ-4853-сон. 

---

81 
Hududlarda kichik sanoat zonalariga ularning ixtisoslashuvi natijasida resurs 
salohiyatidan oqilona foydalanish yaxshilanadi, hududning resurs salohiyatini 
inobatga olgan holda ishlab chiqarishning to‘liq siklini amalga oshiruvchi 
tadbirkorlik subъektlarini tashkil etish va ixtisoslashuvidan kelib chiqib joylashtirish 
mexanizmini takomillashtirishga erishiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzod SHavkat Mirziyoevning 
saylovoldi dasturida quyidagilarga “...chuqur tahlillar asosida har bir hududning 
o‘ziga xos xususiyat va imkoniyatlari, talab va ehtiyojlarini inobatga olgan, har bir 
mahallani nazarda tutgan holda, 2017–2021 yillarda tuman va shaharlarni kompleks 
rivojlantirish dasturlari qabul qilinadi. Bu dasturlarni amalga oshirish natijasida 
subvensiya oladigan 81 ta tuman moliyaviy jihatdan o‘zini o‘zi to‘liq 
taъminlaydigan hududga aylanadi, shuningdek, 41 ta tuman va shahar bo‘yicha 
subvensiya darajasi sezilarli ravishda kamayadi” to‘xtalib o‘tganlar.
2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirishning 
Harakatlar strategiyasi va «Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili»da amalga 
oshirishga oid Davlat dasturida belgilab berilgan talablardan kelib chiqib, tarmoqlar 
va xo‘jalik birlashmalari tomonidan Qoraqalpog‘iston Respublikasi va viloyatlarda, 
birinchi navbatda, ishsizlik darajasi yuqori bo‘lgan hududlarda amalga oshirish 
uchun quyidagi yo‘nalishlarda yangi loyihalarni ishlab chiqish dolzarb masala 
sifatida belgilangan. Viloyat va tumanlarda engil sanoatda 85 ta, charmpoyabzal 
sohasida 31 ta, qurilish materiallari ishlab chiqarishda 16 ta, oziq-ovqat sanoatida 78 
ta, farmatsevtika sohasida 18 ta, elektrotexnika sanoatida 17 ta loyihalarni amalga 
oshirish muhim vazifasi qo‘yilgan. 
Xulosa qilib aytganda, qishloq xo‘jaligini jadal rivojlantirish va 
modernizatsiyalash bo‘yicha 
“
2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini 
rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi”da 
belgilangan chora-tadbirlar O‘zbekiston Respublikasi viloyat, tuman va shaharlarni 
kompleks va mutanosib ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishga, ularning mavjud 
salohiyatidan samarali va optimal foydalanish
,
hududlarda aholining o‘zgarib 
borayotgan ehtiyojlarini to‘laroq qondirishga erishishga, hududiy korxonalar 

---

82 
faoliyatiga zamonaviy innovatsion texnologiyalarni ishlab chiqarishga keng tatbiq 
etishga, hududiy raqobatdosh va xalqaro standartlarga javob beradigan sifatli 
mahsulotlar ishlab chiqarishga, hududlarda ishlab chiqarishni ixtisoslashuvini to‘g‘ri 
tashkil etish va ekologik toza mahsulot ishlab chiqarishga o‘tishga, hududlarning 
tabiiy resurs salohiyatidan oqilona foydalanish mexanizmlarini takomillashtirishga, 
hududlardagi mavjud mineral-xomashyo resurslari imkoniyatlarini to‘g‘ri baholash 
va qazib olish hamda qayta ishlash borasida tejamkor texnologiyalarni joriy qilishga, 
hududlarda kichik sanoat zonalarini tashkil etish mexanizmini yanada 
takomillashtirish va ishlab chiqarishning to‘liq siklini amalga oshiruvchi tadbirkorlik 
subъektlari faoliyatini shakllantirishishga, hududlarda kichik sanoat zonalari 
hududida yangi investitsiyaviy loyihalarni amalga oshirishda tijorat banklarining 
ishtirokini kengaytirishga, hududlarning turistik imkoniyatlarini qayta ko‘rib chiqish 
va xorijiy tajribalarga tayangan holda yangi hamda zamonaviy yoshlarbop turistik 
zonalarni bunyod etish, ichki turizmni rivojlantirish borasida Davlat dasturlarini 
keng joriy qilishga, hududlarda qishloq xo‘jaligini ustivor rivojlantirish asosida 
sanoatni qayta ishlash tarmoqlarini rivojlantirishga va aholini sifatli qishloq xo‘jaligi 
mahsulotlari bilan taъminlashni yaxshilashga, hududlardagi mehnat salohiyatidan 
kompleks va samarali foydalanishni taъminlashga erishishga xizmat qiladi. 

---

83 
XULOSA 

---

84 
Iqtisodiy o’sishni YaIM mutlaq hajmining ortishi orqali yoki aholi jon boshiga 
rеal YaIM miqdorining ortishi orqali o’lchash buning qanday maqsadda amalga 
oshirilayotganiga bog’liq bo’ladi. Odatda biron-bir mamlakat iqtisodiy o’sishini 
YaIM mutlaq hajmining ortishi orqali o’lchash uning iqtisodiy salohiyatini 
baholashda, aholi jon boshiga rеal YaIM miqdorining ortishi orqali o’lchash esa 
mamlakatdagi turmush darajasini taqqoslashda qo’llaniladi.
Mamlakatning iqtisodiy o’sish sur’atini tavsiflaydigan mazkur ko’rsatkichlar 
(rеal YaIM va aholi jon boshiga rеal YaIMning o’sishi) miqdoriy ko’rsatkichlar 
bo’lib, ular birinchidan, mahsulot sifatining oshishini to’liq hisobga olmaydi va shu 
sababli farovonlikning haqiqiy o’sishini to’liq tavsiflab bеrolmaydi; ikkinchidan, rеal 
YaIM va aholi jon boshiga YaIMning o’sishi bo’sh vaqtning sеzilarli ko’payishini 
aks ettirmaydi va farovonlik rеal darajasining pasaytirib ko’rsatilishiga olib kеladi; 
uchinchidan, iqtisodiy o’sishni miqdoriy hisoblash boshqa tomondan uning atrof 
muhitga va
 
insonning hayotiga salbiy ta’sirini hisobga olmaydi. 
Yx=-73244+16402,8x tenglama ko’rinishida tuzilgan modelda hisob-kitob 
ishlari barchasi to’g’ri bajarilganini, model iqtisodiy ma’noga ega ekanligini 
determinatsiya koeffsienti (R
2
) 0,75 ekanligi natija va vaqt omili yuqori bog’liqligini 
ko’rish mumkin. Afsuski, nisbiy xatolikning 216,6 foiz bo’lishi modelning ahamiyati 
va sifati past darajada bo’lganligini hamda model to’g’ri chiziqli funksiyaga mos 
kelmasligini hamda to’g’ri chiziqli tenglama asosida ishlab chiqiladigan prognoz 
haqiqiy holatga mos kelmasligini aniqladik. 
Yalpi ichki mahsulot o’zgarishini vaqt asosida tuziladigan model va ishlab 
chiqiladigan prognozi yuqori aniqlikda bo’lishini ta’minlash uchun grafik usulidan 
foydalanishga harakat qildik. Grafik ma’lumotlari yalpi ichki mahsulotning vaqt 
bo’yicha o’zgarishi darajali funksiyaga mos kelishini ko’rsatdi. Natijada, modelni 
darajali funksiyani ikkinchi tartibli darajadan ishlab chiqishga harakat qildik. 
Tadqiqotlar natijasida Yx=21793+866t
2
ko’rinishidagi ikkinchi darajali 
tenglama nisbiy xatoligi, approksimatsiya xatoligi hamda determinatsiya koeffsienti 
yuqori darajada ekanligiga guvoh bo’dik. Masalan, nisbiy, approksimatsiya xatoligi 
110,4 foiz bo’lib, bu miqdor ham model aniqligi past miqdorda bo’lishini ko’rsatdi.

---

85 
Tadqiqotni davom ettirib, uchinchi va to’rtinchi tartibli darajali funksiyalar 
ko’rinishida model hosil qildik. Yx=-229+47,9t
3
ko’rinishidagi darajali funksiya 
nisbiy xatoligi 31,4 foiz va determinatsiya koefsienti 0,95 bo’lishi, bu model aniqligi 
yuqoriligi ko’rsatmoqda. To’rtinchi tartibdagi darajali funksiya Yx=12863,7+2,6t
4
ko’rinishini olib, model nisbiy xatoligi 40,0 foiz bo’lishini va determinatsiya 
koefsienti 0,94 bo’lishi model uchinchi va to’rtinchi tartibli daraja oralig’ida 
bo’lishini ko’rsatdi. 
Izlanishlarni davom ettirish model Yx=6982,5+11,2t
7/2
ko’rinishidagi darajali 
funksiya shaklida bo’lishini ko’rsatib berdi. Ushbu funksiya approksimatsiya, ya’ni 
nisbiy xatolik darajasi 19,1 foiz va determinatsiya koeffsienti 0,96 bo’lishi, ushbu 
modelning boshqa funksiyalardan aniqligi juda yuqoriligini ko’rsatadi. Ushbu 
modelning aniqligi yuqori bo’lishi yalpi ichki mahsulotning vaqt bo’yicha 
Yx=6982,5+11,2t
7/2
funksiya ko’rinishida borishini anglatadi. Ushbu modelga 
asoslanib, kelgusi besh yil, ya’ni 2019-2023 yillar uchun yalpi ichki mahsulot 
miqdorini kutiladigan miqdori, ya’ni prognozini ishlab chiqdik. 
Prognoz ma’lumotlari 2019 yil yalpi ichki mahsulot 409158,7 mlrd so’m va 
2023 yilda bu ko’rsatkich 768273,5 mlrd so’m, ya’ni 2018 yilga nisbatan ikki barobar 
ko’p mahsulot ishlab chiqarilishini ko’rsatmoqda. 
Iqtisodiy o’sishning yuqori sur’atlarda borishini ta’minlashda mamlakat 
iqtisodiyotida quyidagi chora-tadbirlarni bajarish muhim deb hisobladik: 
-
Iqtisodiyotning real sektori resurs bazasini kengaytirish va investitsion 
faollik o’sishini taminlash; 
-
Elektro–energetika sohasini moderizatsiya qilish; 
-
Kichik beznesning rivojlanishini qo’llab – qo’vvatlashni kuchaytirish, 
aholi bandligiga va yangi ish o’rinlarni tashkil etishga ko’maklashish kabi chora – 
tadbirlarni qamrab oladi; 
-
Respublikada o’tkazilayotgan iqtisodiy islohatlar o’z miqiyosi va 
o’zgartirishlar buyicha xo’jalik yuritishda yangicha yondashuvlar va mehanizmalar 
zarurligini talab etadi. 
-
Hududlarni boshqarishda iqtisodiy usullarni rivojlantirishdan asosiy 

---

86 
maqsad – yirik mintaqaviy sottsial – iqtisodiy muammolarni hal etishni amalda 
ta`minlash va shu asosda samarali mintaqaviy siyosat o’tkazishni yaxshilashdir. 
-
Mintaqalarning iqtisodiy va sotsial rivojlanishi yunalishlarni eng yuqori 
darajada asoslash va uning o’ziga xos hususiyatlarini to’liqroq hisobga olish uchun, 
fikrimizcha muayyan vazifa yoki muammolar eg’indisi nuqtainazaridan mintaqaga 
har tomonlama chuqur ta`rif beradigan o’zaro bog’liq ko’rsatkichlarning butun 
tizimini e`tiboriga olish lozim. 
-
Turizimni rivojlantirish va sanoatni jonlantirish bizning invistitsiya- 
innovatsion stratigiyamiz bo’lishi shart. 
-
Respublika 
mintaqalarning 
yanada 
rivojlanishi 
faoliyat 
turlari 
raqobatbardoshligini oshirishga yunaltirilgan investitsiya – innovattsion 
stratigiyasini amalga oshirish bilan bevosita bog’liq bo’lib, undan mahalliy tovar 
ishlab chiqaruvchilar raqobat afzalliklariga ega. Ushbu vazifani hal qilish uchun 
mintaqalarning raqobat salohiyatini ob`ektiv baholash va uni iqtisodiyotni 
leberallashtirish va modernizatsiyalash sharoitida rivojlantirishga ko’maklashish 
maqsadga muvofiqdir. 

---

87