Iqtisodiyot va turizm fakulteti Dekan I f. n., dots. D. Sh. Yavmutov

Ш. Мирзиёев.
Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар 
фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак.// Халқ сўзи. 15 январ 2017 йил. 
11
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг мамлакатимизни 2016-йилда ижтимоий-
иқтисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017-йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг 
муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги 
маърузаси. «Халқ сўзи» Г.// 16.01.2017 й. 

---

71 
Dolzarb masalalardan biri sifatida eъtirof etish joizki, bugungi kunda viloyat, 
tuman va shaharlarni kompleks va mutanosib ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish, 
ularning mavjud salohiyatidan samarali va optimal foydalanish hisobiga hududlarni 
barqaror rivojlantirishga erishish, aholi bandligini ustivor taъminlashga erishish, 
barcha mavjud resurslar salohiyatidan oqilona foydalanishni taъminlash muhim 
ahamiyat kasb etmoqda.
Mamlakat tarkibiga kirgan har bir viloyat, tumanlar maъlum obъektiv 
qonuniyatlar asosida tashkil etilgan bo‘lib, geografik va hududiy joylashuvi, 
iqtisodiyotining tarkibi, sanoat va qishloq xo‘jaligining rivojlanganlik darajasi, 
hududlarning demografik holati va aholining joylashuvi, shuningdek, iqlimi, suv va 
tabiiy resurslar salohiyatiga egaligi bilan bir-biridan farq qiladi. Farg‘ona, Andijon, 
Namangan, Sirdaryo, Xorazm viloyatlarida foydali qazilma mineral xom ashyo 
resurslari juda kam, Navoiy, Toshkent, Qashqadaryo, Surxondaryo va Buxoro 
viloyatlarida hamda Qoraqalpog‘iston Respublikasi foydali qazilma mineral xom 
ashyo resurslarga boy, Jizzax, Samarqand viloyatlarida ushbu resurslar mavjud 
hududlar qatoriga kiradi.
Mamlakatimiz yoqilg‘i energetik salohiyatida esa Navoiy, Buxoro, 
Qashqadaryo, Toshkent viloyatlarining salohiyati yuqori. YUrtimiz aholisi ham 
viloyatlar bo‘yicha notekis joylashgan. Masalan, Andijon viloyatida 1 km
2
ga to‘g‘ri 
keladagan aholi soni 665 kishini, Navoiy viloyatida esa 8,2 kishini tashkil etadi. 
Viloyatlar va tumanlarning er-suv resurslari, iqlim sharoitlari ham kam bo‘lsada 
farqlanadi. Er-suv resurslarining sifatida ham jiddiy tafovutlar mavjud. Toshkent, 
Jizzax va Samarqand viloyatlarida tabiat bilan bog‘liq ekologik turizmni rivojlantirish 
uchun juda qulay imkoniyatlar mavjud.
Samarqand, Buxoro, Xiva, SHahrisabz, Qo‘qon kabi jahon biladigan turistik 
shaharlar mavjud. Turizm sohasida deyarli barcha viloyat va tumanlarda imkoniyatlar 
mavjud, ammo yuqorida sanab o‘tilgan hududlarda absolyut va nisbiy ustunliklar 
ko‘proq sanaladi. YAna bir jiddiy farq hududlarda iqtisodiyotining rivojlanganlik 
darajasi va insonlar uchun yashashi uchun zarur neъmatlar bilan taъminlash 
imkoniyatlarida o‘z aksini topadi. Ana shunday murakkab holat sharoitida barcha 

---

72 
viloyat va tumanlarni barqaror va jadal rivojlantirish, ular o‘rtasidagi tafovutlarni 
juda kattalashib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik O‘zbekiston Respublikasi rahbariyatining 
jiddiy eъtibor berayotgan masalalari qatoriga kiradi. Olib borilayotgan ijtimoiy-
iqtisodiy islohotlar natijasiga ko‘ra hududlarning rivojlanishida, ularning 
iqtisodiyotining tarkibida jiddiy farqlar mavjud.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasini yanada 
rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida” gi Farmonida belgilab 
berilgan 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta 
ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini «Xalq bilan muloqot va inson 
manfaatlari yili»da amalga oshirishga oid Davlat dasturida ham aynan, viloyat, tuman 
va shaharlarni kompleks va mutanosib ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishga qaratilgan 
masalalar ustivor yo‘nalish sifatida belgilab berilgan.
10-jadval 
O‘zbekiston Respublikasi va viloyatlari iqtisodiyotining
tarkibi holati tahlili (2016 yil) 
Mintaqalar nomi 
YAIM 
(YAHM) 
Sanoat 
mahsuloti 
Isteъmol 
tovarlari 
Qishloq, 
o‘rmon 
xo‘jaligi 
va 
baliqchilik 
Qurilish 
ishlari 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
100 
100 
100 
100 
100 
Qoraqalpog‘iston 
Respublikasi
3,27 
3,88 
2,44 
2,86 
4,26 
Andijon
5,65 
7,03 
11,78 
10,96 
5,61 
Buxoro 
5,48 
5,14 
5,89 
9,20 
7,86 
Jizzax 
2,46 
1,74 
2,48 
4,98 
2,12 
Qashqadaryo
7,47 
8,67 
5,42 
8,13 
8,29 
Navoiy
5,29 
9,60 
4,52 
4,91 
4,19 
Namangan
4,45 
3,06 
4,63 
7,37 
4,30 
Samarqand
7,05 
7,07 
10,84 
11,94 
8,53
Surxondaryo
4,60 
1,95 
1,95 
8,58 
5,36 
Sirdaryo
2,10
3,13 
3,07 
3,83 
1,64 
Toshkent
10,30 
15,15 
12,34 
12,63 
5,36 
Farg‘ona
6,98 
7,28 
6,91 
8,33 
6,72 
Xorazm
3,56 
2,51 
3,58 
6,26 
4,46
Toshkent shahri
15,79 
20,29 
22,79 
6,26 
17,11 
Manba: O‘zbekiston Respublikasi Davlat Statitika qo‘mitasi maъlumotlari. 
2017-2021 yillarda umumiy qiymati 40 milliard AQSH dollari miqdoridagi 
649 ta investitsiya loyihasini nazarda tutuvchi tarmoq dasturlarini ro‘yobga chiqarish 

---

73 
rejalashtirilmoqda. Natijada keyingi 5 yilda sanoat mahsulotini ishlab chiqarish 1,5 
baravar, uning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 33,6 foizdan 36 foizgacha, qayta 
ishlash tarmog‘i ulushi 80 foizdan 85 foizgacha oshadi
12
. 
Yuqorida jadval maъlumotlaridan ko‘rinib turibdiki, 2016 yilda mamlakat yalpi 
ichki mahsulotida Toshkent shahri (15,79%), Toshkent viloyati (10,30%), 
Qashqadaryo viloyati (7,47%), Samarqand viloyati (7,05%), Farg‘ona viloyati (6,98), 
Andijon viloyati (5,65%), Navoiy (5,29%) viloyatlari salmoqli hissaga ega. Xorazm, 
Sirdaryo, Jizzax viloyatlari hamda Qoraqalpog‘iston Respublikalarining ulushlari 
mos ravishda 2-3 foiz atrofida bo‘lgan. Ushbu raqamlar yuqoridagi viloyatlar va 
tumanlarning mavjud ishlab chiqarish salohiyatidan foydalanish to‘liq emasligini, 
hududlarda katta imkoniyatlar ishga tushmay qolayotganligini ko‘rsatadi.
11-jadval 
O‘zbekiston Respublikasi viloyatlari bo‘yicha aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan 
asosiy ko‘rsatkichlar (kishi, ming so‘m) (2016 yil) 
Mintaqalar nomi 
YAIM 
(YAHM) 
Sanat 
mahsuloti 
Qishloq, 
o‘rmon 
xo‘jaligi va 
baliq 
mahsulotlari 
Asosiy 
kapitalga 
investitsiyalar 
Xizmatlar 
CHakana 
savdo 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
6 258,6 
3493,7 
1520,7 
1553,5 
2 857,0 
2764,2 
Qoraqalpog‘iston 
Respublikasi 
3 612,7 
2394,6 
767,2 
2067,5 
1 616,0 
1629,6 
Andijon 
3 836,5 
2662,8 
1808,7 
641,0 
1 727,2 
2344,2 
Buxoro 
5 971,9 
3126,9 
2435,7 
3183,0 
2 281,2 
3059,0 
Jizzax 
3 808,2 
1504,1 
1872,0 
972,2 
1 573,4 
2258,4 
Qashqadaryo 
4 872,3 
3155,5 
1288,6 
2071,6 
1 490,2 
2030,4 
Navoiy 
11 271,0 
11421,4 
2545,6 
3035,5 
2 903,5 
3973,5 
Namangan 
3 374,2 
1298,1 
1357,8 
899,0 
1 488,6 
1968,7 
Samarqand 
3 886,6 
2174,0 
1598,2 
929,4 
1 664,3 
2080,3 
Surxondaryo 
3 764,0 
890,0 
1706,4 
776,3 
1 580,9 
2441,4 
Sirdaryo 
5 258,7 
4367,1 
2330,5 
1369,5 
1 485,4 
1909,0 
Toshkent 
7 300,9 
5997,1 
1171,4 
1354,5 
3 000,5 
3390,2 
Farg‘ona 
3 938,7 
2292,3 
1140,7 
663,9 
1 669,1 
2165,4 
Xorazm 
4 026,2 
1584,2 
1722,0 
823,8 
1 527,5 
1885,4 
Toshkent shahri 
13 068,8 
9370,4 
x 
4457,7 
11 523,9 
7929,1 
Manba: O‘zbekiston Respublikasi Statitika Davlat qo‘mitasi maъlumotlari. 
12
Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича 
Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида»ги Фармони. «Халқ сўзи» Г.// 08.02.2017 й. №28 (6722). 

---

74 
Yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, bugungi kunda viloyat, tuman va 
shaharlarni kompleks va mutanosib ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish, ularda mavjud 
salohiyatdan samarali va optimal foydalanish hisobidan hududlarni barqaror 
rivojlantirishga erishish, aholi bandligini ustivor taъminlashga erishish, barcha 
mavjud resurslar salohiyatidan oqilona foydalanishni taъminlash dolzarb 
masalalardan biri sifatida muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Mamlakatning barcha viloyat va tumanlaridagi mavjud imkoniyatlarni chuqur 
o‘rganish, iqtisodiyotini ilmiy, amaliy tahlil etish asosida viloyat va 
tumanlarda,chekka qishloqlarda ham sanoat, qishloq xo‘jaligi, xizmat ko‘rsatish 
sohalarini keng rivojlantirish ko‘zda tutilmoqda. Bu jarayoning asosiy maqsadlaridan 
bir yurtimizning barcha hududlarida istiqomat qilayotgan insonlar uchun shart-
sharoitlar yaratish hisoblanadi.
12-jadval. 
2018 yilda yalpi ichki (hududiy) mahsulot