Iqtisodiyot va servis’’ kafedrasi

II-BOB. TARMOQLARARO BALANS MODELINING MAZMUNI
2.1 IEPning statik modeli: kvadrantlar, asosiy identifikatsiyalar, balansda hisobga olingan nisbatlar turlari
Avvalo, umumiy muvozanat modeli nuqtai nazaridan klassik (dastlabki) Leontiev modeli quyidagi xususiyatlarga ega ekanligi qayd etilgan:
biz "sof" tarmoqlardan tashkil topgan iqtisodiyotni ko'rib chiqamiz, ya'ni. har bir sanoat o'ziga xos mahsulot turini ishlab chiqarganda;
ishlab chiqarish va xarajatlar o'rtasidagi bog'liqlik chiziqli tenglamalar (chiziqli va doimiy texnologiya) bilan tavsiflanadi;
tovarga bo'lgan talab vektori berilgan deb hisoblanadi, ya'ni. modelda iste'molchilarning optimallashtirish vazifalari yo'q;
tovarlarning chiqish vektori talab asosida hisoblanadi, ya'ni. kabi firmalar uchun optimallashtirish muammolari yo'q;
muvozanat deganda talab va taklifning qat’iy tengligi tushuniladi, ya’ni. xarajatlar balansi mavjud emas, bundan tashqari, modeldagi tovarlarning narxi umuman hisobga olinmaydi.
Iqtisodiyotni o'rganish maqsadiga ko'ra turli bo'limlarda - milliy iqtisodiyot darajasidan tortib alohida firmalar va iste'molchilar darajasigacha o'rganish mumkin. Leontyev modelini qurishdan maqsad ishlab chiqarish hajmi tovarlarga bo'lgan umumiy (ya'ni ishlab chiqarish va yakuniy) talabga to'g'ri kelganda ishlab chiqarish sektorining bunday ishlashini ta'minlaydigan iqtisodiyot tarmoqlari o'rtasidagi tovarlar oqimini tahlil qilishdir . Shuning uchun iqtisodiyot tarmoqlar darajasiga ajratilgan deb hisoblanadi. Har bir sanoat "toza" deb taxmin qilinadi, ya'ni. faqat bitta va faqat o'z mahsulotini chiqaradi. Ushbu taxmin va boshqa bir qator soddalashtirishlar (ishlab chiqarish texnologiyasining doimiyligi, investitsiyalar etishmasligi, takrorlanmaydigan resurslarni e'tiborsiz qoldirish va boshqalar) asosan original modelga tegishli. Ularni modelning kamchiliklari bilan bog'lash kerak emas, chunki u yanada umumlashtiriladi va turli darajadagi tafsilotlarga konkretlashtiriladi.
Keling, modelning taxminlariga qaytaylik. Barcha sanoat tarmoqlari bir-biriga bog'liq bo'lib, ularning har biri o'z mahsulotini ishlab chiqarish uchun boshqa firmalarning ishlab chiqarish (mahsulotlari) natijalaridan va faqat ulardan foydalanadi degan ma'noda o'zaro bog'liq deb hisoblanadi. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, rasmiylashtirishning ushbu darajasida tarmoqlar tomonidan takrorlanmaydigan ishlab chiqarish omillaridan foydalanish ko'zda tutilmagan.
Faraz qilaylik, biz har biri o'z mahsulotini ishlab chiqaradigan n ta sanoatni ko'rib chiqamiz. Ishlab chiqarishning bir qismi ushbu sanoat va boshqa tarmoqlar tomonidan ichki ishlab chiqarish iste'moli uchun foydalaniladi, ikkinchi qismi esa yakuniy (moddiy ishlab chiqarish doirasidan tashqarida) shaxsiy va ijtimoiy iste'mol maqsadlari uchun mo'ljallangan.
MOBning birinchi kvadranti tarmoqlararo moddiy munosabatlarning shaxmat stolidir. Qatorlar va ustunlar kesishgan joylarida joylashgan ko'rsatkichlar tarmoqlararo mahsulot oqimlarining qiymatlarini ifodalaydi va odatda xij bilan belgilanadi, bu erda i va j mos ravishda ishlab chiqaruvchi va iste'mol qiluvchi tarmoqlar soni. Demak, x23 qiymati deganda 2-sonli sanoatda ishlab chiqarilgan va 3-sonli sanoatda moddiy xarajatlar sifatida iste’mol qilinadigan ishlab chiqarish vositalarining tannarxi tushuniladi. Shunday qilib, shakldagi birinchi kvadrant n-tartibli kvadrat matritsa, barcha elementlarning yig‘indisidir. undan moddiy sohada yillik xarajatlarni qoplash fondi ishlab chiqarishiga teng.
Ikkinchi kvadrantda moddiy ishlab chiqarishning barcha tarmoqlarining yakuniy mahsuloti ko'rsatilgan bo'lsa, yakuniy mahsulot ishlab chiqarish oltingugurtini oxirgi foydalanish uchun (iste'mol qilish va jamg'arish uchun) qoldiradigan mahsulot tushuniladi. 1 bu bo'lim Yi qiymatining bitta ustuni sifatida kattalashtirilgan holda berilgan; batafsil balansda har bir tarmoqning yakuniy mahsuloti aholining shaxsiy iste’moli, davlat iste’moli, jamg‘arish, yo‘qotishlarni qoplash, eksport qilish va hokazolar uchun foydalanish yo‘nalishlari bo‘yicha tabaqalashtirilgan holda ko‘rsatiladi, shuning uchun ikkinchi kvadrant sanoatning tarmoq moddiy tarkibini tavsiflaydi. iste'mol fondi va jamg'arish fondi uchun milliy daromad, jamg'arma tarkibi va tarmoqlar va iste'molchilar tomonidan iste'mol.
MOBning uchinchi kvadranti milliy daromadni ham tavsiflaydi, lekin uning qiymat tarkibi tomondan sof ishlab chiqarish va amortizatsiya yig'indisi sifatida; sof mahsulot bu yerda ish haqi va tarmoqlarning sof daromadlari yig‘indisi tushuniladi. Ayrim j-tarmoqning amortizatsiya (cij) va sof mahsuloti (vj+mj) yig‘indisi shu tarmoqning shartli sof mahsuloti deyiladi (bundan keyin kurs ishida Zj deb belgilaymiz).
Balansning to'rtinchi kvadranti ikkinchi chorak (yakuniy mahsulot) va uchinchi chorak (shartli sof mahsulot) chiziqlari kesishmasida joylashgan. Bu kvadrantning mazmunini belgilaydi: u milliy daromadning yakuniy taqsimlanishi va ishlatilishini aks ettiradi. Dastlab yaratilgan milliy daromadni qayta taqsimlash natijasida aholi, korxonalar, davlatning yakuniy daromadlari shakllanadi. To'rtinchi kvadrant ma'lumotlari aholi daromadlari va xarajatlari balansining tarmoqlararo modelida kapital qo'yilmalarni moliyalashtirish manbalari, noishlab chiqarish sektorining joriy xarajatlarini aks ettirish hamda yakuniy daromadlarning umumiy tarkibini tahlil qilish uchun muhim ahamiyatga ega. iste'molchilar guruhlari tomonidan. To'rtinchi chorak, shuningdek, ikkinchi va uchinchi chorakning natijasi bir yilda yaratilgan milliy daromadga teng bo'lishi muhimdir.
Shunday qilib, umuman olganda, yagona model doirasidagi kirish-chiqish balansi moddiy ishlab chiqarish tarmoqlari balanslarini, umumiy ijtimoiy mahsulot balansini, milliy daromadlar va aholi xarajatlari balanslarini birlashtiradi. Shuni ta'kidlash kerakki, yalpi mahsulot yuqorida ko'rib chiqilgan to'rt kvadrantga kiritilmagan bo'lsa-da, u balansda ikkinchi kvadrantning o'ng tomonida joylashgan ustun shaklida va uchinchi kvadrantdan pastda joylashgan qator sifatida taqdim etiladi. Yalpi mahsulotning ushbu ustunlari va qatorlari IEP sxemasini yopadi va kvadrantlarni to'ldirishning to'g'riligini tekshirishda (ya'ni balansning o'zini tekshirish uchun), ham kirish-chiqish balansining iqtisodiy-matematik modelini ishlab chiqishda muhim rol o'ynaydi. .
Shu bilan birga, IEPning mohiyatini aks ettiruvchi va uning iqtisodiy va matematik modelining asosi bo'lgan ikkita eng muhim nisbat ajratiladi (11.236):
Birinchidan, balans sxemasini ustunlar bo'yicha ko'rib chiqsak, biz har qanday iste'molchi sanoatning umumiy moddiy xarajatlari va uning shartli sof ishlab chiqarishi ushbu tarmoqning yalpi mahsulotiga teng degan xulosaga kelamiz:
Xi = ∑xij + Zj; j=1,..n. (1.1)
Bu nisbat ( 1.1) moddiy sohaning barcha tarmoqlari mahsulotlarining tannarx tarkibini aks ettiradi.
Ikkinchidan, har bir ishlab chiqaruvchi tarmoq bo'yicha qatorlar bo'yicha sxemani ko'rib chiqsak, ma'lum bir tarmoqning yalpi mahsuloti uning mahsulotlarini iste'mol qiladigan tarmoqlar va ushbu tarmoqning yakuniy mahsulotlarining moddiy xarajatlari yig'indisiga teng ekanligini ko'rishimiz mumkin:
Xi = ∑xij + Yj; i=1,..n. (1.2)
Formula (1.2) n ta tenglamalar tizimini tavsiflaydi, ular moddiy ishlab chiqarish tarmoqlari mahsulotlarini foydalanish yo'nalishlari bo'yicha taqsimlash tenglamalari deb ataladi.
(1.1) tenglamalarni sanoat bo'yicha jamlab, natijada biz quyidagilarni olamiz:
∑Xj = ∑∑xij + ∑Zj
Bunday holda (1.2) tenglamalarning o'xshash yig'indisi quyidagilarni beradi:
∑Xi = ∑∑xij + ∑Yi
E'tibor bering, tenglikning chap tomonlari tengdir, chunki ular butun yalpi ijtimoiy mahsulotni ifodalaydi. Bu tengliklarning o'ng qismlarining birinchi hadlari ham teng, ularning qiymati birinchi kvadrantning yig'indisiga teng. Shuning uchun munosabatni kuzatish kerak:
∑Zj = ∑Yi (1,3) (7,238)
(3) tenglamaning chap tomoni uchinchi kvadrantning yig'indisi, o'ng tomoni esa ikkinchi chorakning yig'indisidir. Umuman olganda, ushbu tenglama milliy daromadning moddiy va qiymat tarkibi birligining eng muhim tamoyili tarmoqlararo balansda kuzatilishini ko'rsatadi.