"iqtisodiyot va menejment "

11.3.
 
Kommunikatsion jarayon va uning bosqichlari. 
Kommunikatsiya 
– bu kishilar o`rtasidagi o`zaro axborot almashuvidir.
 
Rahbarlar qilayotgan hamma ishlar axborotlarning samarali almashishini talab 
qiladi. Yaxshi yo`lga quyilgan kommunikatsiya ish muvaffaqiyatini ta`minlaydi. 
Axborot va maqsadlarga erishish to`g’ridan-to`g’ri bog’liq. Bu degani, 
tashkilot muvaffaqiyati uchun samarali kommunikatsiya zarur.
Samarali rahbar – bu kommunikatsiyada samarali bo`lgan kishilardir. Ular 
kommunikatsiya jarayonining mohiyatini ko`rsatadilar, shuning uchun rivojlangan 
og’zaki va yozma muloqot mahoratiga ega bo`lishlari shart.
Olib borilgan so`rovlar natijasidan ma`lumki, 73 foiz amerikalik, 85 foiz 
yapon, 63 foiz angliyalik rahbarlar, kommunikatsiya qo`yilgan maqsadga erishish 
yo`lidagi bosh to`siq deb hisoblaydilar. 
Umuman, har bir rahbar 50 dan 90 foizgacha vaqtini kommunikatsiyaga 
sarflaydi
1
. Shu sababli, menejer faoliyatining samaradorligi eng avvalo 
kommunikatsiya samaradorligiga, ya`ni: kishilar bilan yakkama-yakka suhbat olib 
borish qobiliyati; telefonda so`zlashuv qobiliyati; rasmiy hujjatlarni tuzish va o`qiy 
olish qobiliyati; majlislarda qatnashish madaniyati kabilarga bog’liq. 
Korxona (tashkilot) kommunikatsiyasi – bu o`ta murakkab, ko`p bosqichli 
tizim bo`lib, o`z tarkibiga nafaqat tashkilot ichidagi va tashqarisidagi axborot 
almashuvini ham oladi (11.5-chizma). 
Tashkilot va muhit o`rtasidagi 
kommunikatsiya.
Tashkilot faoliyatiga ta`sir ko`rsatadigan omillarga tashkilotning 
kommunikatsion 
ehtiyojlari 
bog’liq. 
Tashkilotlar tashqi muhit bilan 
kommunikatsiya uchun turli vositalardan foydalanadilar. Iste`molchilar bilan 
reklama orqali munosabatda, davlat boshqarmalari bilan hisobot yordamida 
muloqotda bo`lishadi. Lobbistlardan foydalanib, qonunlarga ta`sir ko`rsatadilar. 
Tashqaridan keladigan axborotlar, jumladan yuqori boshqaruv organlari, 
1
Мескон М.Х., Альберт М., Хедоури Ф. Основы менеджмента. Пер. с англ. М., Дело, 1995, стр. 166. 

---

280 
hokimiyat, vazirlik, qo’mitalar, Vazirlar mahkamasi, president devoni axborotlari 
bunga misol bo’ladi.
Boshqaruv pog’onalari va bo`linmalar o`rtasidagi kommunikatsiya.
Ichki 
kommunikatsiya – korxona ichidagi bo`limlar o`rtasidagi, korxona ichki faoliyatini 
yurgizish uchun zarur bo`lgan axborot almashinuvi tushuniladi. Tashkilotda 
vertikal hamda gorizontal kommunikatsiyalar farqlanadi.
Vertikal kommunikatsiya
yuqoridan pastga va pastdan yuqoriga yo`nalgan 
bo`ladi. 
Axborot 
tashkilot 
ichkarisida 
bosqichdan-bosqichga 
vertikal 
kommunikatsiya chegarasida harakat qiladi. U pastga yo`nalgan, ya`ni yuqori 
bosqichdan quyiga yuboriladigan (joriy masalalar, topshiriqdagi o`zgarishlar va 
h.z.) va yuqoriga yo`naltirilgan bo`ladi. Quyi bosqichdan yuqoriga yo`nalgan 
axborot unumdorlikka katta ta`sir ko`rsatadi. Eng quyi bosqichda yaratilgan narsa 
barcha oraliq bosqichlardan o`tib, eng yuqoriga ko`tarilishi kerak. Yuqoriga 
yo`nalgan axborot odatda hisobot, taklif, tushuntirish xatlari ko`rinishida bo`ladi. 
Gorizontal kommunikatsiya
bo`limlar o`rtasida axborot almashuvi vazifa va 
harakatlarni bir yo`nalishda muvofiqlashtirish uchun zarur. Tashkilotlar pastga 
yoki yuqoriga yo`nalgan axborotdan tashqari gorizontal kommunikatsiyaga ehtiyoj 
sezadilar.
Rahbar va bo`ysunuvchi o`rtasidagi kommunikatsiyalar
 
vertikal axborot 
almashinuviga misol bo`lib xizmat qiladi. Bu bo`ysunuvchilarga vazifalarni, 
Tashkiliy kommunikatsiya 
Tashqi 
Ichki
Gorizontal 
Vertikal 
Noformal 
Bo`g’inlararo kommunikatsiya 
Rahbar - bo`ysunuvchi