"iqtisodiyot va menejment "

mukofotlar 
Qoniqish 
1 
4 
8 
7а 
7 
б
9 
Harakatlar 
Ehtimolliklarni 
baholash, harakatlar
bog’liqligi
mukofot 
Ishlovchilar rolini 
baholash 
Natija
(ishning
bajarilishi) 
2 
3 
6 
5 

---

167 
6.5.
 
Sanoat narmoqlari korxonalarida ish haqini tashkil etish 
va uning tamoyillari. 
Xodimning daromadi 4 qismdan iborat. Funktsional qismi. Ishlab chiqarish bilan 
bog’liq qismi. Qo`shimcha ish haqi va ijtimoiy to`lovlar.
Funktsional qismi.
Tashkilotda daromad adolatli taqsimlanishiga asoslanadi. 
Mazmuni bo`yicha bir xil lavozimga, ishning og’irligi va javobgarligiga qarab 
xodimlar guruhlarga ajratiladi. Har qaysi guruhdagi xodimning malakasi, lavozimi va 
boshqa xususiyatlariga qarab ish haqi miqdori belgilanadi. 
Ishlab chiqarish bilan 
bog’liq qismi 
ma`nosi bo`yicha bajarilgan ish uchun mukofot hisoblanadi. Bajarilgan 
ish rahbar tomonidan baholanadi va mehnatga haq to`lash nizomi bo`yicha 
aniqlanadi. 
Qo`shimcha ish haqi va ijtimoiy to`lovlar
mehnatning miqdoriy va 
sifatiy ko`rsatkichlari bilan bog’liq emas. Ular barqarorlashtiruvchi omil rolini 
bajaradi, bunda xodimlar qo`nimsizligi kamayadi, egallab turgan lavozimdan 
qoniqish hissi oshadi. Hozirgi paytda aniq motivatsiya va mehnatga haq to`lash tizimi 
mavjud emas. Bu tizim tashkilot madaniyati, tashkilotning ichki va tashqi holatlariga 
mos kelishi kerak. Ish haqining ishlab chiqarish bilan bog’liq qismini aniqlash uchun 
natijalarni baholashning 2 yondashuvi mavjud: umumiy mezonlar bo`yicha hamda 
maqsadlarning mosligi bo`yicha.
Ishlab chiqarish bilan bog’liq qismning natijasini baholashning maqsadlarning 
mosligi bo`yicha usuli faqat o`rta va yuqori darajadagi rahbarlarga mos keladi. Turli 
tashkilotlarda mehnatga haq to`lashning an`analari: firmada minimal va yuqori ish 
haqi orasidagi nisbatni belgilash; imtiyozli narxlarda firma aktsiyalarini sotib olish 
imkoniyati; imtiyozli narxlarda firma mahsulotini sotib olish imkoniyati; sotish 
bo`limi xodimlariga sotuvdan komission haqlarini to`lash; innovatsion loyiha 
rahbarlarini 
rag’batlantirish; 
xodimlarni tanlashda 
ijtimoiy 
to`lovlarning 
o`zgaruvchan tizimini qo`llash. Motivatsiya–bu faqat mukofotlarni tarqatish emas, 
o`z xizmat vazifalarini bajara olmagan yoki mehnat intizomini buzgan xodimlarni 
adolatli jazolash hamdir.
Sanoat narmoqlari korxonalarida mehnatga haq to`lashni oqilona tashkil qilish 
xodimlar faoliyatini rag’batlantirish, tayyor mahsulot va mehnat bozorida 

---

168 
raqobatchilikni, rentabellikni va mahsulotlarning daromadliligini ta`minlashi lozim. 
Mehnatga haq to`lashni oqilona tashkil etishdan maqsad

uning hajmi va xodimning 
korxona xo`jalik faoliyatiga mehnat faoliyatida qo`shgan hissasiga mos kelishini 
ta`minlash, ya`ni mehnat o`lchami va iste`mol o`lchami o`rtasidagi mutanosiblikni 
ta`minlashdir.