"iqtisodiyot va menejment "

Nazorat savollari: 
1.
Daromad nima?
2.
Aholining pul daromadlariga nimalarni kiritish mumkin?
3.
Foysa nima va qanday shakllanadi? 
4.
Rentabellik deganda nimani tushunasiz? 
5.
Rentabellik va foydaga qanday omillar ta`sir ko`rsatadi? 
6.
Korxona faoliyatining samaradorligini tavsiflovchi rentabellikning asosiy 
ko`rsatkichlari qaysilar? 

Tayanch iboralar: 
daromad, tushum, aholi daromadlari, natural daromad, real 
daromad, ixtiyorida bo`lgan daromad, korxona daromadlari, foyda, asosiy faoliyatdan 
olingan foyda, sof foyda, haqiqiy foyda, o`rtacha foyda, monopol foyda, iqtisodiy 
renta, maksimal foyda, iqtisodiy renta, maksimal foyda, rentabellik, ishlab chiqarish 
omillari, noishlab chiqarish omillari. 

---

140 
VI BOB. SANOAT KORXONALARI KADRLARI VA MEHNAT 
MOTIVATSIYASI. 
6.1.Sanoat korxonalarida xodimlarni boshqarish. 
 
“Xodim” iborasi o`zbek tilining izohli lug’atida “biror idora yoki muassasada 
ishlovchi kishi, xizmatchi” ma`nosida talqin etiladi.
Kadr(xodim)lar - bu muayyan kasbni egallash bo`yicha tayyorgarlikni o`tgan, 
amaliy tajriba va mehnat ko`nikmasiga ega bo`lgan ishlab chiqarish sohasida ish 
bilan band bo`lgan kishilardir. 
Kadrlarga bo`lgan talabni aniqlash, ularni tayyorlash va qayta tayyorlash, 
ulardan oqilona foydalanish, kadrlarning mehnati bo`yicha rejalashtirish va hisobga 
olish va boshqa yo`nalishlar bilаn mujassamlashtirish uchun xodimlarni guruhlarga 
ajratish kerak bo`ladi, ya`ni tasniflash zarur. 
Ishlab chiqarish, xo`jalik faoliyatida qatnashishiga qarab sanoat tarmog’ida band 
bo`lgan barcha kadrlar ikki guruhga bo`linadi: 

sanoat ishlab chiqarish xodimlari; 

nosanoat ishlab chiqarish xodimlari; 
Mahsulot ishlab chiqarish doirasida band bo`lgan xodimlarning barchasi sanoat 
ishlab chiqarish xodimlari guruhiga kiradi. Sanoat ishlab chiqarish xodimlari o`z 
navbatida bajaradigan funktsiyasininг tavsifiga qarab quyidagi kategoriyalarga 
bo`linadi: 
1.
Ishchi xodimlar; 
2.
Muhandis-texnik xodimlar; 
3.
Xizmatchilar; 
4.
Ish bajaruvchi kichik xodimlar; 
5.
Qorovullar va o`t o`chiruvchilar, ya`ni korxonani qo`riqlaydigan va yong’indan 
muhofaza qiluvchi xodimlar. 
Sanoat ishlab chiqarish xodimlarning eng muhim va juda ko`p qismi - bu 
ishchilar bo`lib, ular mahsulot ishlab chiqarish (ish bajarish, xizmat ko`rsatish)da 
bevosita qatnashadilar, jihozlarni ta`mirlash, mehnat buyumlari va tayyor mahsulotni 
bir yerdan ikkinchi joyga tashiydilar va nihoyat ta`mirlash - qurish ishlarini 

---

141 
bajaradilar. Ishchilardan keyingi o`rinda muhandis-texnik xodimlar turadi va ular 
rahbar xodimlar hisoblanadi. Ularga direktorlar, boshqaruvchilar, ularning 
muovinlari, bosh mutaxassislar, xizmat ko`rsatish bo`limlarining rahbarlari kiradi.
Xizmatchilar kategoriyasiga - hujjatlarni tayyorlovchi, ularni rasmiy- 
lashtiruvchi, hisob va nazorat ishlarini bajaruvchi, xo`jalik xizmatini bajaruvchi 
(agentlar, kassirlar, ish yurituvchilar, kotibalar, statistlar va boshqa)lar kiradi. 
Tarmoq va korxona faoliyatini rejalashtirish va tahlil etishda, ayniqsa mehnat 
unumdorligini hisoblash, o`rtacha ish haqini aniqlash, kadrlar qo`nimsizligini 
aniqlash uchun xodimlarning o`rtacha soni ko`rsatkichi ko`p ishlatiladi. 
Kadrlar salohiyatini miqdoriy baholash bilan birgalikda ularni sifat jihatdan ham 
tavsiflash kerak bo`ladi. Bu jihatlar xodimlarning professional va malakaviy 
fazilatlari bilan belgilanadi. Bu borada, birinchi o`rinda “mutaxassislik”, “ixtisoslik”, 
“malaka” degan tushunchalar yuzaga keladi.