Iqtisodiyot nazariyasi, tarix va huquq

Taqsimot kanalining bosqichi - bu tovar va unga egalik huquqini pirovard xaridorga yaqinlashtirish yoʻlida u yoki bu ishni bajaradigan har qanday vositachidan iboratdir. Taqsimot kanalining quyidagi bosqichlari bor:

• 
  Nol bosqichli kanal yoki bevosita marketing kanali ishlab chiqaruvchi va iste’molchidan iborat. Ishlab chiqaruvchi iste’molchildarga oʻz tovarlarini joyma- joy tashib yurib (koʻchma savdo), joʻnatish yo`li bilan yoki oʻz firma doʻkonlari orqali sotadi.
  
• 
  Bir bosqichli kanal oʻziga ishlab chiqaruvchi, vositachi va iste’molchini qamrab oladi. Iste’mol bozorida, odatda, bu vositachi chakana savdogar (doʻkondor), sanoat mahsulotiga oid tovarlar bozorida esa savdo agenti yoki broker hisoblanadi.
  
• 
  Ikki bosqichli kanal oʻziga ishlab chiqaruvchi, ikki vositachi, iste’molchini qamrab oladi. Iste’mol tovarlari bozorida ulgurji va chakana savdogarlar shunday vositachilar hisoblanadi. Sanoat mahsulotlari bozorida ular sanoat distibyuteri va dilerlar deb ataladi.
  
• 
  Uch bosqichli kanal oʻziga ishlab chiqaruvchi, uchta vositachi va iste’molchini qamrab, koʻp hollarda ulgurji va chakana savdogarlar oʻrtasida mayda ulgurji (koʻtarafurushlar) faoliyat koʻrsatadi. U yirik ulgurji savdogar xizmat koʻrsatmaydigan kichik savdo korxonalariga sotadi.
  

Bosqichlari koʻp boʻlgan kanallar juda kam. Ishlab chiqaruvchi koʻzi bilan qaraganda, taqsimot kanalida bosqichlar qanchalik koʻp boʻlsa, ularni nazorat qilish imkoniyati shu qadar kamayadi.

Taqsimot kanallarini nazorat qilish va bu kanaldagi oʻz maqsadinigina oʻylaydigan uning ayrim a’zolari oʻrtasidagi mojarolarning oldini olish uchun keyingi paytda vertikal marketing tizimi (VMT) paydo boʻldi. VMT bir yoki bir necha vositachi va ular bilan hamjihat, yagona tizim tarzida ishlaydigan ishlab chiqaruvchidan tashkil topadi. Bunday holda kanal a’zolaridan biri qolgan boshqa sheriklariga egalik qiladi yoki ularga savdo imtiyozlari beradi yoxud ularning hamkorligini ta’minlaydigan ustunlikka ega boʻladi. Masalan, korporativ VMT doirasida ishlab chiqarish yoki taqsimotning ketma-ket bosqichlari yagona egalikda boʻladi.