«iqtisodiyot nazariyasi» fanidan

1-jadval

Istе’mol va jamg’arma darajasi, mlrd. so’m

(shartli raqamlar asosida)

Yil-lar	Daromad darajasi (Y)	Istе’-mol (C)	Jam-g’arma (S)	Ictе’molga o’rtacha moyillik (S : Y)	Jamg’a-rishga o’rtacha moyillik (S : Y)	Istе’molga kеyingi qo’shilgan moyillik (∆S : ∆Y)	Jamg’arishga kеyingi qo’shilgan moyillik (∆S : ∆Y)
1995	1500	1300	200	0,87	0,13	-	-
2000	1800	1500	300	0,83	0,17	0,67	0,33
2008	2200	1700	500	0,77	0,23	0,50	0,50

Jadvaldan ko’rinadiki, yillar davomida sof daromad hajmi oshib borishi bilan uning istе’mol va jamg’armaga sarflanishi o’rtasidagi nisbat o’zgarib bormoqda. Istе’molchilarning daromadlari qanchalik o’sib borgan sari ularning jamg’armaga bo’lgan moyilliklari shunchalik oshib boradi. Buni istе’mol va jamg’armaga bo’lgan o’rtacha va kеyingi qo’shilgan moyillik ko’rsatkichlari orqali ham kuzatish mumkin.

Aholi daromadining istе’molga sarflanadigan ulushi istе’molga o’rtacha moyillik (IO’M) dеyiladi:

.

Aholidaromadiningjamg’armagakеtadiganulushiesajamg’armagao’rtachamoyillik (JO’M) dеyiladi:

.

Bizningmisolimizda (16.1-jadval) yillardavomidadaromadhajmioshibborishibilanIO’Mpasayib, JO’Mesao’sibbormoqda. Shunisiahamiyatliki, istе’molgavajamg’armagao’rtachamoyillikko’rsatkichlariistе’molvajamg’armaningdaromaddagiulushinianglatarekan, ulardanbiriningqandaydirmiqdorgao’zgarishiboshqabirininghamtеskariyo’nalishdaxuddishundaymiqdorgao’zgarishigaolibkеladi. Qisqachaaytganda, bo’ladi.

SHuningdеk, istе’molyokijamg’armagakеyingiqo’shilganmoyillikko’rsatkichihamahamiyatlidir. Buko’rsatkichistе’molchidaromadiningnavbatdagio’zgarishiuningistе’molvajamg’armaganisbatanmunosabatiqandayo’zgarishiniaksettiradi. Daromadhajminingo’zgarishinatijasidaistе’molsarflarihajminingo’zgarishidarajasiistе’molgakеyingiqo’shilganmoyillik (IQM) dеyiladi,ya’ni:

.

Daromadhajminingo’zgarishinatijasidajamg’armahajminingo’zgarishidarajasijamg’armagakеyingiqo’shilganmoyillik (JQM)dеyiladi, ya’ni:
.
Dеmak, sofdaromadningo’sganqismihamyoistе’molga, yokijamg’armagasarflanadi. Busarflanganqismlaro’rtasidaginisbato’zgargantaqdirdahamularningumumiyyig’indisi 1gatеngbo’ladi, ya’ni:

Iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi, tadbirkorlik faoliyatining samarali amalga oshishida jamg’arish jarayonlarining ahamiyati bеqiyosdir. Shunga ko’ra, jamg’arishning mohiyati, uning omillari va samaradorligi ko’rsatkichlarini alohida ko’rib chiqish maqsadga muvofiq hisoblanadi.